نرگیس

نرگسه، ابهر، گل قهد (narcissus) ، جنس گیاهیست پیازکبیخ از عایلة کاسه‌گُلها؛ گل خوشبوی نوبهار. بلندی‌اش 20-60 سم، از 2-تا 6-تا برگ دراز تصمه‌شکل دارد. در یک پایة آن از 1-تا 15-تا گل می‌شکفد.

گولش 6-برگب  کلان (دیمیترش 2-10 سم) ، سفید یا زرد، میوه‌اش غوزة سیپلّة سیرتوخم، تخمش مدوّر یا  گوشه‌دار سیاه.   پیازکش بیزشکل (درازی‌اش 2، 5-5 سم، دیمیترش 2-5 سم) ، قهوه‌رنگ. 60 (از روی معلومات دیگر  قریب 30) نمود نرگس اساساً در اوراپة جنوبی و کشورهای بهری  میانزمین می‌روید.   در اتّحاد شوعروی (مرغزار کوه و دامه-نکوه، بیشة گشاد، جایهای سیرنم ذَکرپتیه) فقط 1 نمود خودروی نرگس (n. angustifolius) می‌سبزد، که آن را همچون گیاه نادر به «کتاب سرخ» نباتات نادر اتّحاد شوعروی داخل کرده‌اند. در بسیار ناحیه‌های مملکتمان و از آن جمله در تاجیکستان یکچند نمود نرگس (n. po6ticus-نرگسی شهلا یا شهلانرگیس-نگرید رسم، n pseudonarcissus، n. tazetta، n. jonquilla و غیره) را پرورش می‌کنند. در موضع سیرزار pیان آرجانیکیدزی‌‌آباد قریب 1 گه نرگسزار طبیعی-n. posticus (پیشتر بیش اپ 5 گه بوده است) واقعست.

نرگیس اساساً از پیازکش زیاد می‌شود. برای نشو و نمای خوب همة نمودهای نرگس زمین آفتاب‌رویه لازم است، ولی در جایهای نیمسایه و سیرنم هم خوب می‌سبزند. ریگخاک، گل‌خاک سیرّیگ و پارو به سبزش معتدل نرگس مساعدت می‌کند، به خاک پارو و برگهای پوسیده انداختن لازم است. ماههای سپتامبر-اکتبر پیازک را به ردّه‌ها به چقوری 5-12 سم می‌شنانند، که بعد 2-3 سال گل می‌کند. پیازک نرگس  در یک جا ای 3 تا 10 سال می‌سبزد. اگر نرگس با اصول کشت تخمی سبزانده شود، بعد 6-7 سال می‌شکفد. ولی خیلهای نرگس ریزگول بعد 3-4 سال کشت تخمی گل می‌کنند. نرگس در شرایط تاجیکیتان آخری  فوریه

وه اوّل  مرت می‌شکفد. اییام گلشکفت بعضی خیلهای نرگس تا 20 روز دوام می‌کند.

نرگیس گل قدیمیست. در یونان قدیو نرگس را گل شهیدان می‌حسابیدند. ریمیها با نرگس زرد غالبان جنگ را پیشواز می‌گرفتند. در پروسّیه نرگس رمز محبّت و عایلة خوشبخت بود. در شوییتسریه هر سال اوّل ماه مه‌ای گل نرگس را عید می‌کردند.   گل نرگس در بین تاجیکان نیز معمول است. ناصر خسرو گفته است: «… به صحرایی رسیدیم، که همه نرگس بود شکفته، چنان که تمامت آن صحرا سپید می‌نمود از بسیاری نرگسها» («سفرنامه»، دوشنبه 1975، صحیفة 17). در این دو بیته طاهر چغانی لطافت و طراوت نرگس بسا خوب توصیف شده است:

ان گلی، کز ساک ه‌ا مینای سبز

بر سرش-بر سم و زر آمیخته،

ناخون هور است، گویی، گرد-گرد،

دیدة باز از میان-ش انگیخته.

نرگیس را به اوراپه س. 1570 برده‌اند. ولی در بسیار کشورهای اوراپه اساساً بعد رویاندن اوّلین خیلهای باغی نرگس (عصر 19) معمول شد. حالا زیاده ای 12 هزار خیل نرگس به حساب گرفته شده است. همة خیلهای نرگس بستانی در نتیجة دورگه کردن نمودهای n. albicans، n. ы-coloe، n. cyclamineus، n. hispanicus، n. jonquilla، n. moschatus، n. nobilis، n. tazetta و غیره پیدا شده‌اند.

همة نمودهای نرگس زهرناکند.   نرگس  برای هیوانات خواجگی قشلاق نیز زهر-ناک است. از نرگس بیشتر بز، خوک و گاو زهرآلود می‌شود. زهرآلودی چاروا بعد خوردن پیازک یا برگ و پایة نرگس  زود ظاهر می‌گردد. علامتهای اساسی زهرآلودی قه‌ای، ورم شکم، اسهال یا قبضیّت معده، تیز شدن نفسکشی و نبض، بلند شدن حرارت، سستی و دیگرهاند. چاروایی، که سخت زهرآلود شده است، پس از 2-3 روز نابود می‌شود.

بولی سینا با روغن گل و مرهم بیخ نرگس علّت و آماس عصب، درد بند و پیشابدان را طبابت می‌کرد. پیازک، برگ و پایة نرگس تا 1% الکلاید (لیکارین، تتسیتّین، پنکرتین، گلنتمین، نرویدین و غیره) دارد. معلوم است، که کلرگیدرت لیکارین در عملیة طبّ معاصر هنگام التهاب مزمن و شدید شش و راه نفس چون داروی بلغم‌آور استفاده می‌شود. از این رو بعضی نمودهای نرگس (مه‌ای. ، n. tazetta، که در پیااکش تا 0، 5%’ لیکارین هست) چون اشیای خام برای استحصال لیکارین توصیه شده است. در بعضی دولتها (فرنتسیه، اتلیه) نرگس (n. jonquilla، n. posticus، n. pseudonarcissus و غیره) را برای استحصال روغن ایفیر می‌پرورند. ای روغن ایفیری نرگس نوعهای اعلای عطر تییار می‌کنند. خوشبوی روغن ایفیر نرگس را هنوز دیاسکارید (ا. 1 ا .) تعریف کرده بود.

د .: و آ و ل  ا. ا. ، نرتسیسّы، م ، 1937؛ تسویتاوادستوا تدجیکیستنه، د. ،

1065؛ ارتیوشینکا 3. ت. ، امریلّیساوыی اتّحاد شوعروی. ، ل. ، 1070؛ گمّیرمپ ا. ف .!پو دیگ. ، لیکرستوینّыی رستینیه، م. ، 1075؛ دیکارتیونыی تروینیستыی رستینیه دلیه آتکرыتاگا گرونته اتّحاد شوعروی، ت. 1، ل. ، 1077.