نقیزه

نقیضه (از ار. -وید، مقابل) ، پرادیه، یک نوع آثار ادبی، تئاتری، موسیقی و ایستردی را گویند، که به طرز تقلید مسخره‌آمیز ساخته می‌شود. از جهت مضحکویت نقیضه دو نوع است؛ مطایبوی و هجویی. در نقیضة مطایبوی هزل رفیقانه، نظر خیرخاانه به اثر نقیضشونده به نظر می‌رسد. در نقیضة هجویی ماهیّت غایوی و استتیکی اثر نقیضشونده رد می‌گردد.

نقیزه یک واسطة مبارزه به مقابل کمبودیهای ایجادیات بدیعی، حادثه‌های نامقبول ادبیات و صنعت، مبارزه برای مهارت ادبی، تازگی زبان، یگانگی مندرجه و شکل ادبیات بدیعی ست. نقیضة شعر و غزلها یکی از شکلهای معلوم و مشهور آن می‌با­شد. نقیضکننده وزن و شکل شعر نقیضشونده، آبرزها، کامپازی­تسیه و طرز تصویر، بعضاً حجم آن را رعایه کرده، مصرعهای سست، زبان شعر، کلمه‌های لهجوی، اَرخَئیزم (منسوخ)ها، واسطه‌های بدیعی کهنه، تکرارهای بی‌مورد، مضمون سادهلوهانه را تنقید می‌نماید. بعضاً شاعران به شعر خود نقیضه می‌نویسند. طرز دیگر نقیضنویسی از نام شاعر دیگر شعر گفتن است. جکاب نقیضه را نقیضة نقیضه می‌گویند.

نویسندة یونانی گیپّانکت (وفات 530 تا میلادی) سرآمد نقیضه شناخته شده است. در ادبیات خلقهای عالم نقیضنویسی از قدیمولییام رسم گردیده، امروز هم رواج دا­رد. زمان پیدایش نقیضه در ادبیات تاجیک عنیق تعیین نگردیده است. نمونه‌های کامل این نوع ادبی در ایجادیات شاعر تاجیک عصر 12 سوزنی سمرقندی دیده می‌شوند. نقیضه را در ایجادیات ابویسهاق اطعمه (عصر 15). واصفی (عصر 16) ، شاهین، سودا (عصر 19) و دیگر نیز مشاهده نمودن ممکن است. در ادبیات ساویتی تاجیک نقیضه سالهای 20-30 (در ایجادیات پیرو سولیمانی، م. امینزاده، سوهیلی و دیگر) رواج یافته است. «نمونة شعرهای پی­رو» نام شعر پیرو سولیمانی نقیضة اثرهای خودش می‌باشد:

ای شاعر آتش‌قلم با قلم نو، سوداگر مسکو،

در دشنة شکنجة تنقید زبررو، افتاده به تیرگو.

ز ضربة تنقید دمادم شده بی‌حال، افسوده و پامال.

3-آن acت، که خود را شمری «کورو کر و لال»، ترسیده ز جنجال.

هان، ایی اثر «قرصی خونین» تو خون-خون، ایی شاعر مجنون!

جان خون و جهان خون و زمین خون و زمان خون، عالم شده گلگون…

سالهای آخر در این جنر ادبی شاعران تاجیک بابا حاجی و گلنظر قوّه‌آزمایی می‌نمایند.

دبیات: ته براف س. ، پیرو سولیما­نی (آچیرک حیات و ایجادیات) ، دوشنبه 1962؛

سعدییف س. ، سوزنی و محیط ادبی سمرقند عصر 12، دوشنبه، 1974.