نبز

نبض (ار. -جنبش paگ) ، پولس (لات. pulsus-ضرب، تکان) ، ضربیا تپّیش مرتّب رگهای خون، که در نتیجة کشش (انقی‌باز) دل و به رگها فشرده ب­راوردن خون به عمل می‌آید.

تبیبان قدیم به تفتیش و سنجش نبض دقّت کلان می‌دادند، از روی وضع و حالت آن بیماری را شناخته، عاقبت، پیشگیری و علاج و دوای آن را مویین می‌کردند. ابوعلیابن سینا عاید به نبض رسالة مخصوص تألیف کرده، در آن تعریف و توصیف نبض را بسا پرّه به قلم داده است. در این رساله و در «ال-قا-نون» در باب چه بودن نبض، سبب و طرز پیدایش، منفعت و خیلهای نبض، شناختن حالت آن، وابسته بودن ضربو حالت نبس به سنّ و سال، مزاج، حاملگی، فربهی و لاغری، به فصلهای سال، باد و هوا، اقلیمهای مختلف جوگرافی، خواب و بیداری، به صرف طعام و شpo6، به حالتهای روحی، بیماری،-کار جسمانی و غیره مفصل گفته است. ابوعلیابن سینا از روی حدّ وسیع‌شوی paگ، قوّت ضرب شریان، حال دیوار paگ، درجة پُر و خالیشوی آن، گرمی و خنکی جای لمی، مدّته سوکوت، سفتگی، ناسفته-گو و خچمو par و گ. خیلخای موخته-لمس نبس را نامبر می‌کند. «بزرگی نبس به سه حالت آن-درازی، وسیعی و امق وابسته است. از این جهت نبض 9 صفت عادّی دارد: دراز، کوتاه و معادل؛ وسیع، تنگ و معادل؛ بلند، پست و معادل. غیر از این نبضهای مرکّب (مشترک) هم هستند. هر یک نبض از دو حرکت (انبساط، یعنی وسیع‌شویی و انقیباز-تنگشوی) و دو سکون عبارت است» می‌گوید ابوعلی ابن سینا.

نبز‌شناسی حاضره‌زمان بسیار عقیده‌های ابوعلیابن سینا را ایعت-راف و تصدیق می‌کند. امّا علم نبض بعد گردش خون را کشف نمودن گرویی (1647) و به تو­فیل از طرف مریی (1832) اختراع کرده شدن آلت نبضنویس (سفیگماگرف) خیلی پیش رفت.

در وتیجة کشش خوردن دل در شریان (ارتیریه) دو خیل حرکت-موجهای نبض و جریان نبضانی خون به عمل می‌آید. سرعت موج نبض نظر به تیزی جریان خون 10-15 مراتبه زیاد است. مقدار موج نبض در خالت طبیعی به عدد کششخوری دل برابر است. در مرد کلانییله سالم در ها­لت راست ایستادن در 1 دقیقه  70-75 ضرب نبض لمس می‌شود. بسامد نبض از تأثیر عاملهای طبیعی، اینچنین وابسته به سالهای عمر، جنس، ترة کار و غیره خیلی تغییر می‌یابد. مثلاً، عدد نبض کودک در بطن مادر بوده و نوزاد نهایت زیاد است، بعد نبض تا سن 25 بتدریج کم شده، از 25 تا 60-سالگی در یک حد می‌ایستد، ولی بعد 60-سالگی باز قدری زیاد می‌شود. زدن نبض در زنها نظر به مردها زیاد، در آدمان قددراز نسبتاً کم، در تابستان نظر به زیمیستاو زیاد، در وقت شب کم می‌شود. به نبض صفت خوراک، داروها، خالت روحی و دیگر عاملها نیز تأثیر می‌گذارند. زیادی ضرب نبض (تخیکر­دیه) بیشتر در وقت بیماریهای ورجناک دیده می‌شود؛ عادتاً هنگام 1°س بلودتر برآمدن حرارت بدن عدد نبض در 1 دقیقه 8-تا زیاد می‌شود (به استثنای سرسام، سل، تیف شکم). کمی زر­ب نبض (بردیکردیه) در وقت گزکهای شدید عضوهای داخل شی­نم، فشاربلندی، به اوگیزیش آمه-دن عصب گمراه و غیره مشاهده می‌شود.

ز روی صفت و حالتها نبض خیلهای زیرین دارد: ناموزون، یکزربه، دو-ضربه، سیزربه، کلان، خرد، باشتاب، نرم، سخت (سولب) ، ترنگ (موتوتّیر) ، رشته‌مانند، موتناقیس، قوشه (توأم) ، چارقوشه، پرّه، خالی، زور، ضعیف و غیره.

تدقیق نبض برای تشخیص بیما­ریهای دل و رگغا اهمیت کلان دارد.