موساوات

«مساوات» (عربی-برابری) ، پرتیة برجوزی و ملّتچیگی عکس‌الانقلابی آذربایجان. سال 1911 در باکو تحت عنوان «پرتیة دموکراتی مسلمانی «مساوات* با راهبری م. رسولزاده، گ. شریفزاده، ا. کاظم‌راده به وجود آمد. پراگرمّم «مساوات» در پناه ترکیه تشکیل کردن دولت یگانة مسلمان بود. امّا در دورة جنگ یکم جهانی (1914-18) راهبران «مساوات» مسلمانان را دعوت کردند، که «تا غلبه» جنگ کنند. «مساوات» پس از غلبة روالوتسیة برجوزی-دموکراتی فوریه 1917 اوطانامی‌ام ملّی و تیرّیتاریوی طلب نکرده، به طرفداری «ریسپوبلیکة دموکراتی روسیه» برآمد. ژوئن 1917 یکجایه با «پرتیة فدرالستان ترک» «پرتیة دموکراتی فدرالستان-مساواتچیان ترک» نامیده شد. این نام 8 نوامبر 1917 در سعیزد 1-ام «مساوات» تصدیق شد. سعیزد پراگرمّم پرتیة فدرالیستان را (با بعضی تغییرات) قبول کرد، که موافق آن ساخت دولت آیندة روسیه «در شکل ریسپوبلیکة دموکراتی و فدراتیوی در اساسهای اوطانامیة ملّی و تیرّیتاریوی» تصوّر کرده می‌شد. «مساوات» در بین آذربایی-جانیها ملّتچیگی، صلح صنفی و کینه و عداوت ملّی ترغیب نموده، آنها را از مبارزة روالوتسیانی بازمیداشت. هیت اجتماعی «مساوات» از برجوزیه و پامیشیکان، برجوزیة میده، ضیائیان ملّتچی و طبقة عقبماندة دهقانان فریفتشده عبارت بود. «مساوات» در سالهای جنگ گرجدنی (1918-20) یکی از قوّه‌های اساسی عکس‌الانقلابی آذربایجان بود. 13 نوامبر 1917 بعد تشکیل یافتن حاکمیت ساویتی در باکو مساواتچیان 18 مارت 1918 عصیان برداشتند، امّا عصیان آنها تارمار گردید. مساواتچیان در اوّل مه‌ای 1918 در تبیلیس حکومت خود را تشکیل و 27 مه‌ای 1918 استقلالیّت آذربایجان را اعلان کردند. ژوئن 1918 خوکومت به گنجه کوچید و با یاری انتیروینتهای انگلیس مبارزه را بر ضد حاکمیه-ت ساویتی در آذربایجان دوام داد. بعد موقتاً سرنگون کردن حاکمیت ساویتی در باکو (15 سپتامبر1918) و انگلیسخا را راندن قشونهای ترک حاکمیت در آذربایجان رسماً به دست مساواتچیان گذشت، ولی در عمل دیکتتورة خربی ترک برپا شده بود. بعد به انتنته تسلیم شدن ترکیه قشونخای ترک باکو را ترک کردند. 17 نوامبر به شهر باز انتیرنوینتهای انگلیس داخل شدند. مساواتچیان به انتیروینتهای انگلیس تکیه کرده، تدبیرهای سوسیالیستی کامّونة باکو را (1918) برهم داده، ترور جاری کردند و به انتیروینتها در غارت کردن نیفت و دیگر ثروتهای مملکت یاری رسانیدند. آگوست 1919 انتیروینتهای انگلیس مجبور شدند، که آذربایجان را ترک نمایند. در نتیجة جدّ و جهد یکجایه کارگران و دهقانان آذربایجان و ارمیة سرخ حکومت عکس‌الانقلابی مساواتچیان سرنگون گردید (آوریل 1920). بعد برپا شدن حاکمیت ساویتی در آذربایجان «مساوات» برهم خورد. بسیار مساواتچیان به خارج

هیجرت کردند و قسم از آنها در آن جا هم فعالیّت ضدساویتی خود را دوام دادند.