موسیقی

موسیقی (از یونان musike-صنعت موزه‌ها) ، یک نوع صنعت، که آب-رزهای آن توسط آوازهای بدیعی (لدیه) افاده یافته، واقعیت را به طور خاص انعکاس می‌کند. موسیقی با انتانسیة نطق علاقة عضویی داشته، به آوازهای دارای ریتم و متریکة مویین اساس می‌یابد. در صنعت موسیقی آوازها با عمومیتهای خاسشان از آواز معمولی فرق می‌کنند. موسیقی در ترقّیات عمومی اجتماعی، غایوی و مدنی انسانیت و تربیة اخلاقی-استتیکی آن واسطة مهم معنوی به شمار رفته، دارای قوّة بزرگ ایماسیانلی می‌باشد. در موسیقی مثل دیگر نمودهای صنعت مکتب و رویه‌های خاص ایجادی موجودند. در میراث موسیقی خلق و ایجادیات بسته‌کاران نامی جنبشهای پیشقدم اجتماعی، محنت و مشقّت، آرزو و امید و زندگی و تلاشهای خلق عکس یافته‌اند. یک قطار بسته‌کاران برای باز هم عمیقتر افاده نمودو غایه‌‌های اجتماعی و فلسفی از دایرة موسیقی صاف (آهنگ سازی بیپراگرمّه) بیرون برآمده، به واسطه‌های کانکریتی-سخن (موسیقی واکلی یا واکلی-سمفونی، موسیقی پراگرمّوی) ، اینچنین عملیات صحنویی رو می‌آرند. در موسیقی آبرزهای عمیق و برجستة درمتیکی، ایپیکی و لیریکی تلقین می‌شوند. مضمون و غایه موسیقی بیشتر به آب­رزهای مثبت اساس یافته، در آن فضیلت و خصلتهای نیک انسانی و حیاتدوستی و انسان‌پروری ترنم می‌گردد. در موسیقی کسبی بستکا-ران اثرهایشان را با اصول ناتنویسی ثبت می‌نمایند. در جریان اجرای اثر پرنسیبهای استتیکی، فنتزیة ایجادی و مهارت اچراکنندگی سازندگان ظاهر می‌شود. فعالیّت موسیقی انسان از سه نمود اساسی-ایجاد، اجرا و درککنی عبارت است. موسیقی وابسته به خصوصیت و علامتهای خاسش به شکلهای زیرین: 1) از روی مندرجه موسیقی لیریکی، ایپیکی، درمتیکی، اینچنین قهرمانی، فاجعویی، مضحکویی و غیره، به طرز دیگر موسیقی جدّی (وزنین) و موسیقی سبک (مفرّح)؛ 2) از روی اصول و ماهیّت اجراکنی موسیقی واکلی و موسیقی انسترومینتلی یا خود به ترزی دیگر موسیقی یکّنوازی، انسمبل، ارکستری، خار و غیره؛ 3) از روی آمیزش و علاقه‌اش با دیگر نمودهای صنعت و کلام بدیع موسیقی تئاتری، موسیقی رقصی، موسیقی کینا، انسترومینتلی پراگرمّوی، میلادرمه (خوانش و هم‌آوازی موسیقی) و غیره جدا می‌شوند. در نوبت خود همة این نمودها موسیقی ت ا م آ ش آ ی (موسیقی برای تئاترهای موسیقی، تئاترهای درمه، کی­نا) ، کنسرتی (موسیقی سمفونی، موسیقی کمیروی و ایستردی) ، عامو ی-م ا ا ش ی (موسیقی برای سرودن و حرکت و رقص) ، مراسمی، یعنی موسیقی دینی و آیینهای اشرافانه شده می‌توانند. وابسته به کام­پازیسیه و ترکیب «زبانی» (یکجایه با واسطه‌های اجراکنندگی) جنرهای یکقیسمه و سیکلی موسیقی از هم فرق می‌کنند. مثلاً، در موسیقی تماشایی-آپیره، بلیت، آپیریت­ته و غیره؛ در موسیقی  کانسیرتی-سمفونیه، سیویته، ویرتیوره، آرتا­ریه، کنتته، رمانس، سانته و غیره؛ در موسیقی مراسمی-سده و نوروز و غیره. اینچنین هر یک دور و صنعت موسیقی ملّ دارای «فاند جنری» خاص می‌باشد.

وّلین نمونه‌های صنعت موسیقی در جماعه ابتدایی پیدا شده است. موسیقی همچون شکل علی‌حدة صنعت هنوز از دوره‌های قدیم در زمینة محنت و معیشت و آرزو و امید­های آدمان تشکّل یافته، در یک-جایگی با رقص، سرود، اینچنین مراسمهای دینی ظاهر می‌شد. در مم-لکتهای قدیمترین شرق و غرب (مصر، ختایی، هندوستان، یونان، ریم) -ضمیمة صنعت موسیقی، از جمله موسیقی پروفسیونالی گذاشته شو­ده است. در اوراپة عصر میانگی صنعت موسیقی کسبی در تصرّف کلیسای و عبادتخانه‌ها بوده، موسیقی خلقی-انسترومینتلی رواج یافت. در مملکتهای شرق همان دوره، مخصوصاً، موسیقی درباری، میشی و مراسمی پیش رفته بود. دورة احیا قلّة بلند انکشاف موسیقی اوراپه به شمار می‌رود، زیرا در این دوره آپیره، آر­تاریه، کنتته، ویرتیوره، سیویته شکل گرفته، اصول ناتنویسی تکمیل یافت. افکار نظریه‌وی موسیقی بایتر گردید. صنعت پالی­فانیه در عصرهای 16-17 و علی‌الخصوص نیمة اوّل عصر 18 (در ایجادیات ا. س. بخ) به نقطة عالی انکشاف رسید. در عصر 18 اساس گرمانیة موسیقی کلاسیکی، شکلهای آپیروی و انسترومینتلی (از آن جمله سمفونیه، سانته، کنسرت) ، ارکستر کلاسیکی و مکتبهای ملّی موسیقی گذاشته شد. پرواز بلند موسیقی در ایجادیات ا. س. بخ، گ. ف. گیندیلع، ک. و. گلیوک، ا. گیدن، و. ا. ماسرت با حرکتهای دموکراتی ضدفیادلی و جنبشهای معارف‌پروری زیچ علاقه‌مند می‌با­شد. مخصوصاً، ایجادیات ل. بیتخا­وین سرشار ایده‌های آزادی‌خواهانه است. کلسّیسیزم، رمانتیزم برین یک قطار چریانهای بدیعی در پیشبرد صنعت موسیقی موقع نمایان داشتند. در این زمان مکتب-های ملّی موسیقی، که در اساس عنعنه‌های موسیقی این یا آن خلق تشکّل یافته بودند، در انکشاف صنعت موسیقی جهان حصّه ‌گذاشتند. نه-مایانترین کامیابیهای مکتبهای ملّی موسیقی در عصر 19 با ایجادیات ف. شوبیرت (اوستریه) ، ک. م. ویبیر، ر. شومن، ا. برمس، ر. وگنیر (گیرم­نیه) ، گ. بیرلیاز، ج. بزی (فرن­سیه) ، ج. راسّین، ج. ویرد (ات­لیه) ، ف. شاپین، س. مانیوشکا (پال­شه) ، ف. لیست، ف. ایرکیل (وینگریه) ، ا. دوارجک، ب. سمیتنه (چخیه) ، ه. گ ریز (نارویگیه) و دیگر وابسته است. مکتب موسیقی ملّی روس، که از مدنیّت اسلاوینهای قدیم آغاز یافته است، برای تطبیق رئالیزم در موسیقی رل بغایت بزرگ بازید. پیدایش مکتب موسیقی ملّی روس به عصر 18، دورة روشد عنعنه‌های میل­لی آن به عصر 19، پیش از همه، با ایجادیات اساس‌گذار موسیقی کلاسیکی روس م. ا. گلینکه علاقه‌مند است. یک قطار نمایندگان برجستة این مکتب-ا. درگامыجسکیی، م. ب­لکیریف، ا. بارادین، م. موسارگس­کیی، ن. ریمسکیی-کارسکاو، پ. چی­کاوسکیی، که پیروان گلینکه بو­دند، در ایجادیات خود ایده‌های پیشقدم زمان را تجسم نموده، پرنسیبهای خلقیت و رئالیزم را در موسیقی ثابت‌قدمانه تطبیق می‌کردند. این بسته‌کاران به موسیقی خلقی تکیه کرده، مندرجة ایماسیانلی-آبرزی اثرهایشان را غنی‌تر گردانده، واسطه‌های افاده و شکل و جنرهای نو موسیقی را دریافته‌اند. در دوره‌ای، که امپریسّیانیزم، ایکسپریسّیانیزم و دیگ. جریانهای بدیعی پدید می‌آمدید، ن. ریمس­کیی-کارسکاو، س. تنییف، ا. گ لگو­ناو، ا. سکریبین و دیگران عنعنه‌-های ریلیستی موسیقی کلاسیکی روس را همه‌طرفه انکشاف می‌دادند.

سنعت موسیقی ساویتی هم پیش از همه، در همین زمینه تشکّل یافت. قرارداد و  چاربینیهای پرتیة کمونیستی و حکومت ساویتی به پیشرفت صنعت موسیقی مساعدت نموده، باعث به میان آمدن بسیار اثرهای پرمضمون و بلندغایه گردید. صنعت موسیقی ساویتی به موضوعهای اکتولی رو آورده، واقعیت را از نظر جهان‌بینی کمونیستی انعکاس می‌کند. بسته‌کاران نمایان ساویتی ر. گلیار، ن. میسکاوسکیی، س. پراکافیف، د. شاستکاویچ، ا. خچتورین، د. کب­لیوسکیی، ت. خرینّیکاو، گ. سویریداف، ا. دونیوسکیی، و. سالاویف-سیدایی، ق. قرایف، م. اشرفی و دیگر سنع­ت موسیقی ساویتی را از جیخت موضوع، مندرجه، شکل، ترغیب ایده‌آلهای عالی انسانی، واسطه‌های افاده و مهارت کسبی به پایه‌های باز هم بلند برداشته‌اند. در جریان پیشرفت صنعت موسیقی سا­ویتی موسیقی خلقهای اتّفاق ریسپوبلیکه‌های ساویتی سوسیالیستی ا.ج.ش.س.، که چوزع جدانشونده و ترکیبی آن به شمار می‌رود، به بسیار کامیابیهای بی‌نظیر نایل شده است.

موسیقی خلق ت آ ج ا ک تاریخ قدیمه دارد، که به آن سرچشمه-های ادبی، نمونه‌های صنعت مینیاتور و مصوّره‌های رویدیواری، رساله‌های سیر‌شمار عاید به موسیقی، آثار بای موسیقی کلاسیکی و خلقی شهادت می‌دهند. آثار تصویری پنجکینت قدیم و هیکلهای گلین در ثمرکند یافته شده (عصرهای 3-2 تا میلاد) نشانیست از تکامل صنعت موسیقی این دوره‌ها. نیجوان سنگین ایرتام (نزدیکی ترمذ، عصرهای 1-2) ، که گروه نوازندگان را (مرد و زن) تجسم نموده است، در موسیقی این عصرها مقام نمایان داشتن انسمبل را ثابت می‌کند. مصوّره‌های رو-یدیواری پنجکینت (عصرهای 7-8) دایر به صنعت موسیقی سغدیان ق­دیم متریالهای فراوان می‌دهند. مثلاً، در مصوّره‌ای رقص مراسی­می با سازها، در مصوّرة دیگر پیکر زن هنگام نواختم جنگ عکس یافته است و غیره. گیمنهای اوستا، که قهرمانهای اساطیری را ستایش می‌کنند، از مدنیّت ب­لند موسیقی گذشتگان تاجیکان بسیار معلومات پرقیمت می‌دی­هند. مورخ عصر 10 نرشخی در «تاریخ بخارا* نام اثرش عاید به سرودهای مراسمی ساکنان این ناحیه، علی‌الخصوص «کین سیاوش»، که به سوغواری سیاوش نام قهرمان اساطیر تصنیف گردیده است، معلومات مفصل می‌آرد. صنعت موسیقی و سازهای مختلف آن از عصرهای 13-14 cap کرده، در یک قطار مینیاتورهایی، که صحنههای قبول، مجلسهای بزم و طرب، شب‌نشینی، واخوری دلدادگان را در بر می‌گیرند، خیلی روشن تجسم یافته است. در مینیاتورهای «شاهنام> صحنة مطربی باربد در نزد خسرو و شیرین و در نوایی چنگ آزاده به شکار آه و رفتن بهرام گور (تقریباً 1445) ، در «خمسه-ا نظامی صحنة در توی اسکندر و روشن در هوای چنگ و داعیره به رقص آمدن رقّاصان (تقریباً 1579-80) و غیره تصویر شده‌اند. در رساله‌های سیر‌شمار تحوّل و تکامل و پیشرفت میراث موسیقی خلق تاجیک از ابتدای عصرهای 10 cap کرده، خیلی مفصل ذکر شده است. در قطار نمایانترین رساله‌های موسیقی «کیتب-ال-موسیقی-ال-کبیر ”-ا فارابی، «رسالت فی علم-موسیقی*-ا ابوعلیابن سینا، کتاب-ال-ادوار» و“رسالت-اش-شرفیه» عبدالمؤمن اورمویی، وmaقاcuد-ال-الحان» و“جامع-ال-الحان» عبدالقادر گوینده، «نغمات-ال-ادوار» عبدالعزیز مراغه‌ای، “ریس آلة موسیقی» عبدالرحمان جامی، «رسالة mycuقی*-ا کوکبی بخارایی، “قانون علمی و عملی موسیقی» زینولابیدین هوسینی، «تحفت-اس-سرور» درویش‌علی چنگی و غیره را نام بردن ممکن است. در این رساله‌ها دایر به بسیار مسئله‌های نظریه‌-وی موسیقی، از جملة آهنگ و ترکیب آواز آن، ضرب و وزنها، بُعد (انتیرول) ، اقاع (ریتم) ، علامتهای ریتمی (اصول) ، لحن (میلادیه) ، جمع (قطارآواز) ، پرده یا جنس (لد) ، اینچنین اصول و قواعد خاص ناتنویسی و غیره. معلومات پرقیمت آورده شده‌اند. اکثر شاعران کلاسیکی فارس-تاجیک از جملة استادان و دانندگان میراث موسیقی گذشتگان و زمان خویش به شمار می‌رفتند. مثلاً، سردفتر ادبیات کلاسیکی فارس-تاجیک ابوعبدالله رودکی (عصر-10) نه تنها عود، چنگ، بربط و رود برین سازهای موسیقی را با کمال مهارت می‌نواخت، بلکه ترانه و افر موسیقی واکلی کلاسیکی را تکمیل داده است. یا خود عبدالرحمان جامی (عصر 15) در موسیقی تصنیف نقشها را جاری نمود. احمد دانش یکی از دانندگان و اجراکنندگان بامهارت «شش‌مقام» بود. صنعت موسیقی کسبی تاجیک در زمینة موسیقی خلقی تشکّل یافته، از بسیار واسطه و امکانیّتهای بدیعی آن استفاده می‌برد و در نوبت خود به آن تأثیر می‌رساند. قلّة بلند موسیقی کلاسیکی تاجیکان“دوازده‌مقام” (عصرهای 11-18) و“شش‌مقام» (عصر 18) به شمار می‌رود، که از میراث بای موسیقی خلقی شاداب گشته‌اند. موسیقی خلقی تاجیک اساساً به سه اسلوب-ش ا م آ ل ی (ولایت لنین‌‌آباد، که به صنعت موسیقی بخارا و سمرقند کرابت دارد) ، مرکزی (ولایت  کولاب) و پ آ م ا ر ی (ولایت اوطانامی بدخشان کوهی) چودا می‌شود. خر یک آنها خصوصیتهای آوازی، ضرب و اصول و شکل و جناحای به خود خاص دارند. موسیقی ساویتی تاجیک دورة نو انکشاف صنعت موسیقی بوده، آن را از جهت مضمون، مندرجه، شکل و جنر و واسطه‌های نو افاده باز هم بایتر نمود. تبدّلات بزرگ روالوتسیانی باعث به وجود آمدن آهنگهای انقلابی گیمنمانند در موسیقی ساویتی تاجیک گردیده، آن را از جهت انتانسیه و ریتم تکمیل داد. مثال روشن این «مرش حرّیت» (شعر صدرالدّین عینی) ، «سپاه سرخ»، «ما کارگرزادگانیم» (شعرهای ابوالقاسم لاهوتی) و غیره می‌باشند. در قطار موسیقی عنعنویی جنرهای موسیقی بسیاراوازه، از قبیل درمة موسیقی، آپیره، بلیت، اثرها برای ارکستر سمفونی انکشاف یافت. در آموزش و به راه ماندن م و-سیقی اروپایی و تطبیق نمودن آن در موسیقی خلقی و کلاسیکی تاجیک حصّة ‌بسته‌کاران و موسیقی‌شناسان س. ا. بلسنین، ا. س. لینسکیی، س. یو. انبخ، 3. شهیدی، ش. سیفیدّیناو، ج. آخوناو، د. دوست‌محمّداو و دیگر خیلی کلان است. خادمان نمایان موسیقی تاجیک: دیریجیاران-ارتستان خلقی ریسپوبلیکة ساویتی سوسیالیستی تاجیکستان ا کمالاو، ا. عبدالله‌اف، ف. ثالثی، خادمان خذمت‌نشان‌دادة صنعت تاجیکستان ه. د. ایرپیتینتس، ا. س. همدماو، ل. گ. کوفمن، x. ملّاقنداف و دیگر؛ ریجیسّیاران-ارتیست خلقی اتّفاق ریسپوبلیکه‌های ساویتی سوسیالیستی ا.ج.ش.س. f. ولمتزاده، ر. ا. کاراخ؛ سرایندگان-ارتستان خلقی اتّفاق ریسپوبلیکه‌های ساویتی سوسیالیستی ا.ج.ش.س. ا. باباقولاو، ه. مولاناوه، ل. کبیراوه، ج. مراداو؛ ارتستان خلقی ریسپوبلیکة ساویتی سوسیالیستیی  تاجیکستان م. باقییوه، ب. اسحاقاوه، م. ابراهیماوه، ا ملّاقنداف، ش. ملّاجاناوه، ر. تالمساو، 3. ناویماو، ن. رزلاگاوه و دیگر حافظان خلقی ریسپوبلیکة ساویتی سوسیالیستیی  تاجیکستان ه.   رضا، ش. جوره‌یف، ف. شهاباو، ش. صاحباو، ب. فیز‌الله‌اف، آ. هاشماو؛ نوازندگان-ارتیست خلقی اتّفاق ریسپوبلیکه‌های ساویتی سوسیالیستی ا.ج.ش.س. غ. غلاملییف، ارتیست خلقی ریسپوبلیکة ساویتی سوسیالیستیی  تاجیکستان  ا. الایف و دیگر صنعت موسیقی پروفسیونالی و خلقی تاجیک را به پایه‌های باز هم بلند برداشته‌اند. (نگرید نیز ریسپوبلیکة ساویتی سوسیالیستی تاجیکستان، قسم موسیقی).

دبیات: گروبیر ر. ا. ، استاریه موزыکلنایی کولتورы، تّام 1-2، مسکو- لنینگراد، 1941-99؛ خمان م و ا ل لیف، وسیابشیه استاریه موزыک، ازدنی. ، 3، چستی 1، مسکو، 1965؛ لینسکیی ا. ، تدجیکسکیه ساویتسکیه ساتسیلیستیچیسکیه ریسپوبلیکه، ازدنی. ، 2، مسکو، 1957؛ دجم ابدورخمن، ترکتت آ موزыکی، پیریواد س پیرسیدسکاگا تام، i960؛ بیلییوا. م. ، آچیرک پا استاری موزыک نراداف سایوزه ساویتسکیخ ساتسیلیستیچیسکیخ ریسپوبلیک، مسکو، 1962-63؛ استاریه موزыک نراداف سایوزه ساویتسکیخ ساتسیلیستیچیچکیخ ریسپوبلیک، ازدنی 2، تّامّы 1-5، مسکو، 1970-74؛ لونچرسکیی ا. و. ، و میری موزыک، ازدنی 2. مسکو، 1972؛ موزыکلنیه جیزن ساویتسکاگا تدجیکیستنه، دوشنبه، 1974-75.