مونازیره

مونازیر، مونزه‌اره (عربی-بحث و گفتگو با کسی عاید به یگان مسئله) ، اثر منظومیست، که در آن دو پریدمیت، دو طرف مقابل و یا دو حریف دایر به کشف حقیقت یگان مسئله، یا برتری فضیلتهای شخصی خویش با همدیگر بحث و مناظره می‌کنند. در مناظره طرفها برتری فضل و کمال و قدرت و توانایی خود را نسبت به همدیگر با دلیلهای منطقی و سخنان پخته بیان کر­ده، در آخر عادتاً یکی از حریفان بر دیگری غالب می‌آید، یا این که مناظرة آنها با صلح و صفا انجام می‌یابد. در مسئلة بیان مناسبت بینیهمدیگری طرفهای مقابل، مغلوب شدن و غالب آمدن یکی از آنها، موقع شاعر، مقصد او، تلقین عقیده‌ای، که وه‌ای نزد خود گذاشته است، رل حل‌کننده می‌بازد. مقصد شاعر عادتاً در خاتمة مناظره جمع‌بست می‌شود. در مناظره شاعران اکثراً از تمثیل و صنعت تشخیص استفاده می‌برند. شاعران فارس-تاجیک مناظره‌ها را بیشتر در شکل قصیده، قطعه و مثنوی نوشته‌اند. مناظره از جهت تاریخی پیدایش به دوره‌های قدیم ادبیات خطّی خلقهای ایرانی تعلق داشته، نمونة آن مزومة «درخت اسوری» می‌باشد. در تاریخ ادبیات کلاسیکی فارس-تاجیک اوّلین شخصی، که مناظره نوشته است، اسدی طوسی بوده، با عنوان «زمین و آسمان»، «عرب و عجم»، «گبر و مسلمان»، «کمان و نیزه» و «شب و روز» پنج مناظره نوشته است. در عصرهای 11-12 عنصری، معزّی، انوری و دیگر نیز مناظره («زاغ و باز»، «گل و سرو»، «کلک و تیغ و غیره) ایجاد کرده‌اند. از عصر 12 شاعران مناظره را در شکل مثنوی می‌نوشتگی شدند. «مناظرة شمع و پروانه» سعدی، «مناظرة پروانه و بلبل» سلمان ساوجی، «ماجرای شب و روز» نزاری ققیستا­نی و در عصر 15 «مناظرة زمین و آسمان» عارف خیروی، «گوی و چوگان» طالب جاجرمی و غیره از جملة آنهاند. در ادبیات ساویتی تاجیک نیز مناظره معمول گردیده است. macلن سوهیلی، ذهنی، دهاتی («لامپه و چراغ الکتریک») و دیگر مناظره نوشته‌اند.

دبیات:     ب ارتیلس ا. ه. ، استاریه پیرسیدسکا-تدجیکسکایی لیتیرتورы، مسکو ، i960؛ همان مؤلف. پیتایی مونازری اسد توسّکاگا، «اچیانыی زپیسک انستیتوته واستاکاویدینیه آکادمی نوک سایوزه ساویتسچکیخ  ساتسیلیستیچیسکیخ ریسپوبلیک»، تام 19، 1958.

س. عمراناو.