مو
قتزب (ار. -بریده شده) ، نام یکی از بحرهای ف ارعی عروض. این بهر را برای آن موقتباز گویند، که آن را از منسرح بریده گرفتهاند. رکنهای این دو بهر به هم خیلی مانند بوده، فقط از جهت تتیب جایگیرشوی تفاوت دارند. اگر در منسرح اوّل رکن مستفعلون، بعد مفعولات و آید، در مقتضب اوّل رکن مفعولات و، ثانی رکن مستفعلون آورده میشود. مقتضب مثل دیگر بحرهای فرعی رکن مخصوص نداشته، در نتیجة آمیزش زحافهای رکن چ آ ر و م (مفعولات و) و رکن اساسی بهر رجز (مستفعلن) ساخته میشود. برای ساختن دیگر نوعهای مقتضب از رکن مفعولات و متنی-فاعلات و؛ _ مخبون-مفایل و؛ مرفوع-مفعول و و از رکن مستفعلون زهافهای متوی-مفتیلون و مقطوع-مفعولون استفاده میشوود. در نتجة آمیزش زحافهای رکنهای سالم مقتضب دو نوع وزن آن در شکل مثمّن حاصل میشود. شکلهای مسدّس و مربّع، اینچنین، شکل سالم مقتضب (مفعولات و/مستفعلون/مفعولات و/موسگفعلون) مستعمَل نگردیدهاند. از این رو، مقتضب یکی از بحرهای قمیصتیعمال به شمار میرود. مثالها برای مقتضب:
مقتضب مثمّن متنی:
(- v-v/- ا و-/- و-v/- ا و -)
با لبت چه میطلبم، باده نزدی
جان چه بود؟
با رخت چه مینگرم، بنده پیشی
خای چه بود؟
(سیفی).
مقتضب مثمّن متوی مقطوع:
(- v-v//- v-v/- )
ین چه رنگ و رخسار است؟ گلشن جمال است این،
ین چه قدّ و رفتار است؟ غایت جمال است این.
(سییدا).
د .: برتیلس و. ه. ، گرمّتیکه پیرسیدسکاگا یزыکه. ل. ، 1026؛ ب ا*ر آ م س ا ر و س، عروض تاجیکی، د. ، 1963؛ ذهنی ت. ، صنعت سخن، د. ، 1979؛
و. طایراو