موخهمّد خوارزمشاه
محمّد ابن تکش (سال تولدش نامعلوم-وفاتش 1220) ، شاه خوارزم (1200-1220). محمّد xارزمشاه با مقصد مستحکم نمودن اقتدار و وسیع کردن سرحد دولت خوارزمشاهیان سیاست پدر را دوام داده، بر ضد قراکیدایان، عبّاسیان و غوریین جنگید. سال 1207 با بهانة پخش نمودن شورش ملک سنجر بخارا را اشغال نمود. شکست دادن قراکیدایایه آبروی و اعتبار محمّد خوارزمشاه را در تمام ماوراءالنهر افزود. او را در حجّتهای رسمی «اسکندر دوّم» یا «سلطان سنجر» مینامند. محمّد xارزمشاه برای مستحکم کردن موقع خود در ماوراءالنهر امر کرد، که تمام حاکمان باقیماندة قراخانی ولایتهای جوداگانة آسیای میانه قتل کرده شوند. محمّد xارزمشاه سیاست ضبطکاری را در شرق دوام داده، با نیمنهای کوچلوکخان، که سابیک ملک قراکیدایان را به دست درآورده بودند، جنگید. او در همان سالها ایران و افغانستان را ضبط کرد و از خلیفه طلب نمود، که نامش به خطبه داخل کرده شود. همین طور، دولت خوارزمشاهیان در دورة حکمرانی محمّد xارزمشاه خیلی وسیع گردیده، سرحد آن در شرق تا هفترود، در غرب تا بهر کسپیی، در شمال تا بهر ارل، در جنوب تا عراق رسید. امّا در این دولت بزرگ یگانگی وجود نداشت و با زور قوّة حربی اداره کرده میشد. اساس قشونهای دولت را قبیلههای قپچاقها تشکیل میکردند. تاراجگریهای قشونها در ولایتهای ضبطشده کینه و عداوت خلق را بر ضد حکومت خوارزمشاهیان زیاد میکرد. بنا بر آن وکتی که هجوم مغولها (1219) با سرداری چنگیزخان سر شد، دولت را همه یکدلانه مدافعه نکردند و مغولها قشونهای او را تارمار نموده، ماوراءالنهر و تمام دولت خوارزمشاهیان را ضبط کردند. محمّد xارزمشاه به ایران گریخته، در یکی ها جزیرههای جنوبی بهر کسپیی وفات کرد
د .: استاریه تدجیکسکاگا نراده، ت. 2، که. 1. م. ، 1964.
ل. جلیلاو.