موهرّیک اویتسیانی

موهرّیک اویتسیانی، محرکیست برای به حرکت آورد­ن اپّرتهای پرش (در هوا) ، مثل سمالیات، ویرتالیات، دیریجبل و غیره.

نخوستین محرک اویتسیانی محرک بوغی سمالیات ا. ف. ماجیسکیی (1885) بود. بعد محرک اویتسیانی در اساسی محرک درون‌سوز پارشینی ساخته شد. ضرورت زیاد کردن سرعت و باربرداری سمالیات، عامل اساسی ترقّی محرک اویتسیانی گردید. منبعد تکامل محرک اویتسیانی با راه تا رفت سبک گرداندن همة جزءهای آن (استفادة متریالهای مخصوص متین و موس­تهکم سبک) ، تیزاندن پراسیسّهای کاری (با این مقصد کمپرسارهای هوادمدیهک استفاده کرده شد) و زیاد کردن ک. ا. م-ا وین­ت هوای پیش رفت. استفادة ریدوکتارهایی، که بسامد چرخزنی وینت هوایی را نسبت به بسامد چرخزنی نورد محرک کم می‌­کند، به راه مانده شد. سالهای 40 عصر 20 محرک اویتسیانیی پارشیندار به حدّ اقتدار رسید. زیرا، منبعد زیاد کردن اقتدار محرک خیلی افزون نمودن وزن و ‌اندازه‌های آن را طلب می‌کرد. از طرف دیگر، با زی­یاد شدن سرعت سمالیات ک. ا. م.-ا وینت هوایی کم شده، به منبعده انکشاف دادن سرعتهای کلان امکان نمی‌داد. فقط در نتیجة به وجود آمدن توربین گزی و محرک ریکتیوی برای ساختن سمالیات سرعت حرکتش از سورع­ت صدا زیادتر شرایط فرا رسید. وابسته به ساخت، نمود و وظیفه اپّرتهای پریش اویتسیانی گوناگون محرکهای اویتسیانی گوناگون را طلب می‌کنند (چه از جهت اقتدار و چه از جهت پرنسیب  بووجود آورده و قوّة کشش). از جهت به وجود آوردن قوّة کشش محرکهای اوه‌اتسیانی وین­تی و ریکتیوыی می‌شوند. محرک­های وینتی قوّة کشش را در نتیجة جرخ زناندن وینت هوایی به وجود می‌آرند. محرک ریکتیوی باشد، قوّة کشش را در نتجة از ساپلای ریکتیوی با سرعت کلان بیرون کردن گاز کاری تفسان حاصل می‌کند. محرک­های اویتسیا ن ا وینتی پارشیندار و ترباوینتی می‌شوند. در محرک اویتسیانی ترباوینتی (متو) ، که محرک مشترک است، قسم اساسی قوّة کشش را وینت هوایی حاصل می‌کند (آن را توربین گزی جرخ می‌زناند). غیر از این، از حساب جاری شدن محصول سوزش 8-12% قوّة کشش ریکتیوی علاوگی به وجود می‌آید.

بیهترین نوعهای تکمیلیافتة محرک اویتسیانی پارشیندار سرعت سمالیات را فقط تا 690-720 کم/س انکشاف داده می‌توانستند. آنها سرعت از یک بیش را به وجود آورده نمی‌توانند، زیرا مسّة خاسشان (مسّه‌ای، که به واحد اقتدار راست می‌آید) کلان است و به وینت هوایی، که با کلان شدن سرعت ک. ا. م.-ا آن خرد می‌گردد، نیز احتیاج دارند. محرک اویتسیانی پارشیندار، عادتاً به سمالیاتها و (سرعتشان 200-500 کم/س) ویرتالیاتها، موشرّیکهای اویتسیانی ترباوینتی با­شد، به سمالیاتهای سرعتشان 500-800 کم/س و ویرتالیاتها شنانده می‌شود. محرکهای اویتسیانی ریکتیوی به محرکهای ریکتیوی هوایی و رکیتی جدا شده، محرکهای رکیتی در نوبت خود به محرکهای رکیتی مایعی و محرکهای رکیتی سوزشواری سخت تقسیم می‌شوود. محرکهای ریکتیوی هوایی دو نوع می‌شوند: کمپرساردار و بی‌کامپریسّار. معمولترین و کاملترین محرکهای ریکتیوی هوایی کمپرساردار، که کمپرسار آن با واسطة توربین گزی چرخ زننده می‌شود، محرک ترباریکتیوی (متر) می‌باشد.

وّلین متر، که در آخرهای جنگ بزرگ وطنی به وجود آمده بود، سرعت سمالیات را تا به 960 کم/س رسانده توانست. قوّة کشش متر با زیاد شدن سرعت (از سرعت قریبوسّدا سر کرده) نیز زیاد می‌شود. از این سبب هم آن را در سمالیاتهای سرعتشان کریبوسّدا و فوق‌الصدا استفاده می‌برند. در اساس مشترک کردن محرکهای ترباریکتیوی و ترباوینتی محرک ترباریکتیوی دوکانتوره (مترد) ساخته شد.

در این نوع موهریکخا توربین، غیر از کمپرسار، اگریگتی را نیز چرخ می‌زناند، که آن را وینتیلیتار (وینتچه) مانامند. کانتور یکم (داخلی یا مرکزی) این نوع محرکها به ساخت متر مانند است. کانال گرداگردی، که اطراف کانتور یکم را احاطه نشده است، با وینتیلیتاری در پیش آن جایگیرشده کانتور دوّم (بیرونی) محرک را تشکیل می‌دهد. قوّة کشش مترد از جمع‌بست قوّه‌های کشی­ش کانتور یکم، که یون موخرّیک ترباریکتیوی کار می‌کند و کان-تور دوّم، که چون محرک ترباوینتی عمل می‌کند، عبارت است. مترد در سمالیاتهای سرعتشان قریبوسّدا، مثلاً، سمالیاتهای پسس­جیری و نقلیاتی استفاده می‌ش­ود. مترد افضلیّتهای هم موهر­ریکهای ترباریکتیوی و هم ترباوینتی را در بر می‌گیرد. انکشاف منبعدة محرک اویتسیانی با راه تأمین نمودن سرعت کلان و اوج بلند پرواز، متّصل زیاد کردن باربرداری و دورپروازی سمالیات پیش می‌رود، که این به وجود آوردن محرکان اویتسیانی قوّة کششش کلان. مصرف سوزشواری‌اش حدّلیمکان کم، مسّة خاسش خیلی خرد و ز­خیرة (مهلت) کاری‌اش خیلی کلان را طلب می‌کند.

د .: س ک و ب ا چ ا و س ک ا ی گ. س. ، اوی­تسیانّыی گزاتوربینّыی دویگتیل. م. ، 1974

ه. خواجه‌اف.