مانتیسکیا
سال 1728 به مملکتهای اوراپه (اتلیه، پروسّیه، ندیرلند) سفر کرده، 1729-31 در بریتنیة کبیر زندگی کرد. عملیة کانستیتوسیانی انگلیه، عقیدههای حقوقشناسان و فیلسوفان انگلیس به تشکّل ایدهآلهای دولتی و هوقوتسشناسی مانتیسکیا تأثیر زیاد رساندند. این غایهها در اثر اینتسیکلاپیدی «روح-ال-قوانین» (1748) خیلی خوب افاده یافتهاند. مانتیسکیا در تشکّل حقوق پازیتیوی و شکلهای دولتداری مقام عاملهای گیاگرفی (خصوصاً اقلیم) را خیلی بلند میبرداشت. به عقیدة او اقلیم گرم باعث تنبلی و شهوت میگردد. دلیری گرجدنی را نیست کرده، استبداد را به عمل میآرد. این نقطة نظر باعث پایهگذاری مکتب گیاگرفی در ساتسیالوژی گردید. امّا به عاملهای سیاسی و پیش از همه به شکل دولتداری دقّت مخصوص میداد. مانتیسکیا در اساس نظریههای سیاسی عتیقه سه شکل درست (دموکراتیه، اریستاکرتیه و مانرخیه) و یک شکل نادرست (استبدادی) دولتداری را فرق میکرد. مانتیسکیا مانرخیّه را شکل بهترین دولتداری میدانست. او همچون منقّد استبداد شاهی و ایدئولوژی مانرخیة کانستیتوتسیانی در تاریخ فرنتسیه، در انکشاف افکار جمعیّتی جهانی مقام خاص دارد. پراگرمّة سیاسی مانتیسکیا عموماً-پراگرمّة سازش بین برجوزیه و دوارینها به شرط اشتراک برابر در تطبیق حاکمیت دولتی است. مانتیسکیا در ساحة صاف حقوقی یک قطار پرینتسیپهای پراگریسّیوی پیشنهاد نمود: برابری گرجدنها در نزد قانون، حقوق وسیع انتخاباتی، آزادی سخن، مطبوعات، اعتقاد، جدا کردن کلیسا از دولت، دست کشیدن از شکنجه و جزاهای وزنین، ضرورت سازشنامههای بینلخلقی در بارة گمنیزتسیة متدهای جنگ و غ.
قیدههای تاریخی مانتیسکیا در اثر «مولادیزهها دایر به سببهای اقتدار و انقراض ریمیها» (1734) افاده یافتهاند. مانتیسکیا از فهمش تئولوگی تاریخ دست کشیده، نقطة قانونیّت ابژکتیوی پراتسیسّ تاریخها پیشنهاد نمود. مانتیسکیا همچون استاد سخن توسط رمان «مکتوبهای فارسی» (1721)-یکی از اثرهای بهترین جنر فلسفی برای عصر 18 خاص مشهور گشت. راههای رمان در شکل مکاتبة دوستان-فارسها، ازبیکها، منقّدان «ساده» و در این حال عاقل جمعیّتی دنیوی فرنتسیه افاده یافتهاند. هجو پُر از استهزا و باظرافت مانتیسکیا تمام طبقههای مانرخیة مطلق فرنتسیه، حیات سیاسیی، مدنیت، خلق و رفتار رعیت آن را افشا کرد.
داستانهای نثری «دیر کنید» (1725) و «سیاحت به پفاس» (1727) در روحیة رندیة ایپّکورییستی نوشته شدهاند.
س .: ازبر. پرایزو. ، م. ، 1955؛ پیرسیدسکی پیسمه، م. ، 1956.
د .: استاریه فرنتسوزسکایی لیتیرتورы، ت. 1، م. ، 1946؛ بس کهن م. پ. ، مانتیسکیا، م. ، 1965.