مانویه

مانویه تعلیمات دینییست، که عصر 3 در شرق نزدیک پیدا شده، با نام اساس‌گذارش مانی مشدهر گردیده است. مانویه به زودی در خراسان و ماوراءالنهر، ختایی. ل شرق نزدیک وسیع پهن گردید. مانویه یک شکلیدئالیزم دینی بوده عنصرهای زردشتیه، مسیحییگ و گناستیتسیزم را به هم پیوسته است.

ز روی تعلیمات مانویه در عالم دو قووّن ازلی به هم ضد-نور و ظلمات، خیر و شر وجود دارند. پر عالم نور خدایو فرشته‌ها در عالم ظلمات دی و ابلیس حکمرانند. موافق تعلیمات مانویه نور با نیکی و ظلمات با بدی مناسبت دارد. رخ ثمرة نور، مبدأ نیکی، جسم (مادّه) ثمرة ظلمات، مبدأ بدی است. رخ اسیر جسم می‌باشد. به تعلیمات مانویه تا درهه‌ای تخمینخای دیالکتیکی سادهلوهانه خاص است، که در تعقید دائمی بودن مبارزة بین زیدها و در علاقه‌مندی وجود داشتن آنها پدیدار است. مضمون و ماهیّت تاریخ جهانی را مبارزة دائمی نور و ظلمات، رخ و مادّه، نیکی و بدی تشکیل می‌دهد. این مبارزه با سوختار عالم انجام می‌یابد، که در نتیجة آن رخ از جسم (مادّه) جدا می‌شود. عالم در نظر مانویان تجسم بخت می‌باشد. آدم نیز وجود مشترک بوده وظیفه‌دار است، که به نور یاری رساند. مانویه زهد و تقوا، بی‌نکاحی و منع خوراکواری (استعمال ماهی، گوشت، شراب و غ .) را ترغیب و کذب، دزدی، ثروتمندی و مالکیّت خصوصی را محکوم می‌کند. تعلیمات مانویان یک نوع اعتراض اجتماعی بود. ولی مانویه عامّة خلق را نه به مبارزة فعال، بلکه به گوشه‌نشینی دعوت می‌کرد. چنین طرز فهمش معنای و مقصد حیات از عنصر پیسّیمیستی خالی نبود. در غرب مانویه با مسیحیت آمیخته شده، شکل بدعت را گرفت. مانویه در عصر 8 در سلطنت ایغور دین حکمران گردید. در عصرهای 8-9 مانویه به تعقیب سخت پیروان اسلام دچار آمد. مانویه به تشکّل ادیالوژی یک قطار فرقه‌های مسیحی (پاولیکینها، قترها، مالاکنها) و مضحکیه مساعدت کرده است.

د .: پیگولیوسکیه ن. و. . گاراده ارنه و رنّیم سریدنیویکاوی، م. . 1956؛ دیکاناو م. م. . آچیرک استاری دریونیگا ارنه، م. ، 1961. ا. ساوینایی.