ماد،
9. تا م. نامبر شده است. هنوز عصرهای 9-8 تا م. در ماد عنصرهای زبان فارسی به وجود آمده، منبعد زبان مستقل شد. احتمال عصرهای 9-8 تا م. در ماد دورة گذرش از دموکراتیة حربی به ساخت ابتدایی غلامداری حکمران بود؛ مادیها در این وقت با آشور، که قسم حدود آن را ضبط کرده بود، مبارزه میبردند. از روی معلومات مأخذهای آشوری پادشاهی ماد سالهای 70 عصر 7 تا م. پیدا شده، ایکبتن پایتخت آن گردید. در عهد کیکسر (سالهای 625/624-584 تا م. حکم رانده است) ماد به دولت بزرگ شرق قدیم تبدل یافت. مادیها در مدّت کوتاه منه را ضبط کرده، همراه بابلستان دولت آشور را تارمار و دیگر حدودها را اشغال نمودند. فارسها سال 5150/549 تا 1c ماد را ضبط و به دولت هخامنشیان همراه نمودند. دولت مستقل ماد فقط در چاریک آخر عصر 4 تا م. برقرار گردیده، قسماً حدود سابق ماد را در جن. آذربایجان اشغال میکرد. ماد در تاریخ سیاسی، اقتصادی و مدنی اتیقه جای نمایان دارد. در حدود ماد دین و آیین زردشتیه پهن شده بود. اوستا احتمال عصر 4 تا م. در ماد خرد همچون مجموع قانونها شکل گرفته باشد. یک قسم میمادیها با قبیلههای محلی ماد خرد آمیخته شده، در تشکّل آذربایجانیها رل نمایان بازیدهاند.
د .: دیکاناو ا. م. . استاریه م-دن آت دریویییشنج وریمین دا کانتسه iv و. دا ن. . ، م.-ل. ، 1958؛ علیاف ا. ، استاریه میدی، بک و، i960.