مادّة تاریخ

مادّة تاریخ ک­لیمه، عباره، مصرع یا بیتی، که از آن به حساب ابجد سنة واقعه‌ای بیرون می‌آید. شاعر عصر 15 فارس-تاجیک مکتبی شیرازی تاریخ اتمام «لیلی و مجنون» خود را این طور بیان کرده است:

چون مکتب این کتاب بگشود،

تعریخ «کتاب مکتبی» بود.

مادّة تاریخ عبارة «کتاب مکتبی» می‌باشد، که اگر قیمت حرفهای آن را به حساب ابجد جمع کنیم، از آن سنة دلخواه مؤلف، که سالپ 895 د. تس. (مطابق 1489 م .) است، بیرون می‌آید، یعنی:

j=20+آ=400+l=l’+v=2++f=40+j=20+^>=400+*-»==2+is=یو جمع 895. تا معمول گردیدن ابجد و دوره‌های اوّل آن نیز در ادبیات فارس-تاجیک تاریخگون مع­مول بود، ولی بیشتر مطلب را با سخن بیان می‌کردند. نظامی گنجوی تاریخ اتمامن «هفت پیکر» را (14 رماان 593 د. ن-=1197 م .) این طور ذکر کرده است: از پس لانسد و نود سه بر آن گفتم این نامه را چو ناموران.

روز بود چارده ز ماه صیام،

چار ساعت ز روز رفته تمام.

مادّة تاریخ گفتن به قاعدة ابجد از جملة صنعتهای شعرین ادبیات فارس-تاجیک بوده، چون دیگر نوعهای صنعت معنوی و لفظی شعر تدریجاً رو به مرکّبی آورده است. mac. ، مادّة تاریخ منقوط ایاموعجمه آن است، که تنها از حرفهای نقطه‌های عربی (بی، تی، سه، چم و غ .) ترکیب می‌یابد و مادّة تاریخ غیر منقوطه یا مجمله آن، است که فقط از حرفهای بی‌نقطه (الف، دی را، سن، و غ .) به هم می‌آید. مادّة تاریخ متّصل آن است، که تنها از حرفهای چسپنده (بی، لام، میم، نون و غ .) ترکیب می‌­یابد و مادّة تاریخ منفصله آن، که فقط از حرفهای دوشکله (الف، را، دال، زال و غ .) به هم می‌آید. غیر از این مادّة تاریخهایی نیز هستند، که در اساس صنعتهای تنسیف (نصف کردن) ، تل می‌د، معمّا، ترجمه و غ. ساخته شده‌اند. در عصرهای آخر مادّة تعریهایی دچار می‌آیند، که اگر سال تولد شخصی را افاده کنند، چیزی بر آن افزوده‌اند، ولی وفات را در بر گیرند، چیزی از آن کاسته‌اند. پارچة منظومی را، که در زیمنش مادّة تاریخ می‌آید،

قیتعة تاریخ می‌نامید. شاعرانی هستند، که به نوشتن قطعة تاریخ مشهورند، مس. ،

کبر بخارایی.

د .: اسداللهیف س. ، عاقلاو م. ، ابجد و تاریخها، د. ، 1972؛ اتا‌الله محمود هوسینی، بدایع-اس-صنایع، د. ، 1974. و. تایی راه.