میرزا ملکم‌خان

میرزا ملکم‌خان (تخلّصش ناظمودّوله؛ 1833، اصفهان-1908، لازنّه، شوییتسریه) ، معارف‌پرور، پوبلیتسیست و دراماتورگ ایرانی. از عایلة اشراف. در پریج تحصیل کرده است. مترجم شخصی شاه و مشاور صدر اعظم (سروزیر) بود. میرزا ملکم‌خان در تهران «فراموشخانه» نام محفلی تشکیل نمود، که در آن یک گروه روشنفکران گرد آمده بودند. مقصد و مرام اساسی محفل او عموماً، اصلاح بشریت و خصوصاً، اصلاح ملّت ایرانی بود. سال 1861 با امر ناصرودّینشاه محفل پراکنده و میرزا ملکم‌خان از تهران بَدَرغه (تبعید) گردید. چند گاه خادم سفارتخانة ایران در ترکیه، بعدها سفیر ایران در مصر، انگلیه (1872) و اتلیه (1899) بود. میرزا ملکم‌خان سال 1890 در لاندان روزنامة فارسی «قانون» را نشر نمود، که در تشکّل نثر فارسی و افکار پیشقدم خلقی ایران رل کلان بازید. میرزا ملکم‌خان در روزنامه مانرخیة کانستیتوتسیانی را تبلیغ می‌نمود، تبدّلات اقتصادی و مدنی را طلب می‌کرد، بر ضد جهالت و نادانی مبارزه می‌برد. از بس که در «قانون» عقاید پیشقدم اجتماعی ترگیب می‌شد، در دورة انقلاب مشروطه (1906-11) 41 شمارة آن تکراراً به طبع رسید. میرزا ملکم‌خان مؤلف یک سلسله رساله و اثرهای سیاسی، ادبی و پوبلیتسیستی می‌باشد، که در آنها ساخت اجتماعی و دولتی ایرانی عصر 19 تنقید شده است. میرزا ملکم‌خان یکی از اوّلین شخصانی بود، که برای تغییر الفبای فارسی کوشش کرده، در این جبهه با ماروفپرور آذربایجانی میرزا فتحعلی آخوندا مکاتبه داشت. اینچنین در زیر تأثیر م. ف. آخونداف سه درمه: «سرگذشت اشرفخان»، «طریفس حکومت زمانخان در باچنورد» و «حکایت کربلا رفتن شاهقولیمیرزا را نوشت. در این اثرها اساساً جهالت و نادانی، رشوه‌خوری و تاراچگری نمایندگان حکومت ایران زمان مؤلف تنقید شده است.

د .: برتلس ب. د. ، آچیرک استاری پیرسیدسکایی لیتیرتورы، ل، 1928؛

کاراگلы x. ، ساوریمینّیه پیرسیدسکیه لیتیرتوره، م. ، 1966.

ا. خوجموراداف.