«مینو خرد»

«مینو خرد»، «دانا و مینو خرد» (اصل پهلوی‌اش «می‌ناک خرد»، «داناک-و می‌-ماک-ا خرد») ، یکی از یادگاریهای ادبیات پهلویی. سال تألیف و نام مؤلف معلوم نیست. در اثر از رومیان و کوچمنچیانی، که به ایران هجوم می‌کردند، سخن رفته، و­لی اسلام یادآوری نشده است، از این رو گفتن ممکن است، که پیش از هجوم عربها به ایران تصنیف گردیده است. «مینو خرد» از مقدّمه و 62 باب عبارت است. در مقدّمه مصنّف خود را در شخص سوّم هم­چون «دانا» شناسانیده از انقراض دین زردشتی، رویی آوردن مردم به دینهای دیگر سخن می‌راند. او برای دور کردن گمان و شبهه از دل مردم بسیار می‌کُشد، از داناترین موبهان مصلحتها می‌پرسد. در آخر به خرد، که همچون شخص در پیش نظرش پیدا می‌شود، مطلب خود را بیان می‌کند. خرد به سؤالهای او جواب می‌گوید. به همین طریق 62 باب از سؤال و جواب دانا و خرد عبارتند. در باب 1-م پیدایش عالم، به دوزخ یا به جنّت رفتن روان پس از مرگ از موقع سخالستیکة دین زردشتی شرح یافته است. باب 2-یوم «مینو خرد»، که نخستین سؤال دانا با آن شروع می‌شود، تقریباً دارای 100 سخن اندرزی و پندوخلاقیست. این قسمت «مینو خرد» از کتابهای تا به زما­ن ما نرسیدة اوستا تنظیم شو­ده است. در بابهای منبعده وابس­ته به سؤالهای دانا قصّه و روایتها، واقعه‌های تاریخی، اساطیر مردم ایرانینجاد، نام پهلوانان و شاهان قدیمی ایران از ق­بیل کیومرس، خوشنگ، جمشید، سام، گرشاسپ، کیخسرو، واقعات زمان ساسانیان و غ. آورده شد­ند. «مینو خرد» غایه پادشاه عادل، حکمرانی عادلانه را تلقین می‌نماید. گرچندی این غایه از طلبات دین زردشتی برآمده است، ولی در زمان تألیف اثر افادة این غایه بی‌شبهه، یک جهت مثبت به شمار می‌رود. در بین پیروان دین زردشتی عصرهای میا­نه «مینو خرد» یکی از اثرهای معتبر به شمار می‌رفت. از بس که آن به زبان ساده تألیف شده، بیش­تر خصوصیت اینتسیکلاپیدی داشت، موبهان در تعلیم جوانان از این اثر استفاده می‌نمودند. قسمت اندرزی، پندوخلاقی «مینو خرد» نیز برای تعلیم و تربیة جوانان خیلی موافق بود. «مینو خرد» به قول یکی از محقّقان ادبیات پهلویی جهانگیر توهیز «اصولاً یک متن دینی است، ولی یک روح سرشار از خرد در آن فرمانروایی می‌­کند». آن ستایش خرد و عقل و دانش، که ما در ادبیات فارس-تاجیک در دوره‌های نو برمیخوریم و مثال برجستة آن مقدّمة «شاهنامه» فردوسی است، بیشوب­هه ادامه‌ عنعنة ادبیات پیشزیسلامی خلقهای ایرانینجاد بود. مأخذ اثرهای نخستین پندوخلاقی در ادبیات کلاسیکی فارس-تاجیک نیز همان اندرزنامه‌های ادبیات قدیم تاجیک، از جمله، باب 2-یوم «مینو خرد» و دیگرها بوده‌اند. تعلیماتی، که در «مینو خرد» عاید به خرد بیان گردیده است، در یونان نظیر خود را در فلسفة عقلی (رتسیایلیزم) ارسطو دا­رد. قدیمترین نسخة پخلوی «مینو خرد» از طرف محرابان پیس­ر انوپک (1589) کتابت شده، در کاپینگگین سال 1936 به طور عکسی (فکسیمیلی) نشر گردیده است. «مینو خرد» دو تحریر پازند، ترجمه به سنسکریت (عصر 13، مترجم نیریاسنگ) ، دو ترجمة منظوم فارسی (سال 1612، به بهر متقارب-نظمکننده مرزبان ابن راوری؛ 1627-نظمکننده داراب سنجانی پسر هرمزدیار) ، این ترجمة نثری فارسی («روایات داراب هرمزدیار»، ج. 1) دارد. نسخه‌های منظوم فارسی یکی دارای 54 سؤال و دیگری 68 سؤال در کتابخانة ملّی پریج محفوظند. ترجمة انگلیسی «مینو خرد» را عالم انگلیس ا. و. ویست انجام داده، آن را در سلسلة «sacred books of east» («کتابهای مقدّس شرق»، ج. 21v) سال 1885 به طبع رسانیده است.

د .: برگینسکی ا. س. ، ایز اس­تاری تدجیکسکایی نرادنایی پاازی. م. ، 1956؛ نیییتینه و. و. ج در. ، لیتی­رتوره دریونیگا واستاکه، م. ، 1962؛

م. دلاوریو.