«معیار جمالی»

«معیار جمالی» اثر ادیب ا. 14 شمس فخری، که به حاکم شیراز جمال‌الدّین ابویسهاق پیشکش کرده، به این مناسبت «معیار جمالی» نامیده است. «معیار جمالی» 4 قسم است. 3 قسم اوّل علوم سه‌گانة ادبی-عروض، قافیه، بدیع را در بر گرفته است. شمس فخری در تصنیف این سه قسم از «حدایق-اس-سحر» رشید وطواط و «ال-موعجم» شمس حس راضی استفاده برده است. لیکن مصنّف به جای پارچه‌های شعری، که رشید وطواط و شمس قیس از ایجادیات سرآمدان سخن دلیل آورده‌اند، به صفت مثال اشعار مسنوی به مدح منصبداران دور بخشیدة خود را نقل کرده است. بنا بر آن، اثرش از جهت قیمت استتیکی در پایة پست‌تری قرار گرفته است. قسم 4-ام «معیار جمالی» فرهنگ تفسیری مختصریست. مصنّف تقریباً 1600 کلمة قمیصتیعمال و غیریمعمول فارسی (تاجیکی) را به ترتیب الفبا از روی حرف آخر شرح داده است. سرچشمة این قسم «معیار جمالی» «لغت فُرس» اسدی طوسیست، لیکن در این جا هم شمس فخری شاهدهای لغویی را، که اسدی از آثار شاعران عصرهای 9-11-ا ماوراءالنهر و خراسان آورده بود، با ابیات خود عوض کرده است. شمس فخری فعلها را در دو شکل-تصریفی و مصدری ذکر کرده است: «شخش، شخشیدن-لغجیدن»، «پیخود، پیخودن-سوخته داغدار شدن لباس از نزدیکی آتش». بعضی کلمه‌ها با چندین مرادف شیوگیشان آمده‌اند: کربش، مرادفهایش-کربشه، کربسه، کربش و، کرابس و، کرباسه و غ. قسم 4-ام «معیار جمالی» که بیشتر شهرت یافته، منبعد با عنوان «فرهنگ شمس فخری»، «لغت فُرس»، «لغت فُرس قدیم» ذکر شده است. اینچنین مصنّفان فرهنگهای «تحفت-ال-احباب»، «مجمع-ال-فُرس»، «فرهنگ هوسین وفایی»، «دُرّ دری»، «فرهنگ جهانگیری» از این اثر استفاده برده‌اند. قسم 4-ام «معیار جمالی» را سال 1885 ک. گ. زلیمن در خزان با نام «لغت فُرس» شمس فخری چاپ کرده است؛ قسمهای دیگر کتاب تا امروز به طبع نرسیده‌اند.

د .: تگیردجناو ا. ت. ، پیروыی ترکتت شمس فخر اسفگن پا پیرسیدسکایی پاتیکی، «ویستنیک لنینگردسکاگا ان-ته، سری، استاری یزыکه ا لیتیرتورы»، و. 3، i960، ش 14.

س. عمراناو.