میلیارتسیه
میلیارتسیة زمینهایی، که ریجیم نامساعد آب دارند، بیشتر معمول است.
میلیارتسیة زمینهای نمیشان از حد زیاد برای به وجود آوردن شرایط گیدرالاگی معتدل، پیش بردن کارهای صحرایی و گرفتن حاصل استوار و بلند پیش گرفته میشود، که آن در نتیجة دور کردن آب برزیاد به واسطتة کانالهای پوشیده و روکُشاد، درینج، اینچنین با یاری نساسها به آبگریز و حوزها کشیدن آب قَبَت خاک، یعنی خشکاندن زمین به دست میآید.
در ناحیههایی، که بارشات کم و بخارشوی خیلی زیاد است، با راه آبیاری صنعی (نیگ. آبیاری) نم لازم خاک را تأمین میکنند.
هنگام آبیاری ریجیم حرارت خاک بیشتر گردیده، در آن باقیماندههای آرگنیکی زیاد روح و مینیرلشوی آنها سست میشود. در بیابان، نیمبییابان و دشتهایی، که چارواداری انکشاف یافته است، چراگاهها را آبشار (نیگ. آبشارکنی) میکنند. در ناحیههای کمآب برای سرفه کردن آب به وسیلة ساختن آبناارها، اینچنین از یک حوزه به حوزة دیگر گذرانیدن آب تنظیم موسمی و بسیارسالة جریان دریا را پیش میگیرند. به میلیارتسیة این گروه، اینچنین به آسیای میانه و قزاقستان ریانی کردن یک قسم آب دریاها، طنزیم دریاها-زیاد کردن قابلیّت آبگذرانی آنها، با راه بلند کردن ساحلها پیشگیر نمودن آبخیزی، راست و چقور کردن مجرای دریاها، ساختن آبگرد در مجرای کانال و دریاها برای پیشگیری کردن تهشین آب و به وجود آوردن قَبَت آبناگذر، اینچنین حاصل کردن قَبَت خاک حاصلخیز به واسطة از کانالهای لایقگی به زمینهای سیرّیگ و سنگلاخ، موضعهای پست آوردن لایقه و غ. داخل میشوند.
تمام کامپلیکس میلیارتسیه، که برای بهتر نمودن ریجیم نامساعد بای تیرّیتاریه روانه شده است، میلیارتسیة گیدراتیخنیکی نامیده میشود.
زمینهایی، که خصوصیتهای نامساعد فیزیکی و شیمیایی دارند، اساساً با راه میلیارتسیة شیمیایی و اگرامیلیارتسیه بهتر کرده میشوند. شوری زمین را با آبشویی و شدگار چقور برطرف مینمایند.
میلیارتسیة زمینهایی، که از تأثیر ضررناک مکانیکی آب یا باد از کار برآمدهاند، تدبیرهای پیشگیری تأثیر ضررآور آب و باد (نیگ. ایرازیة son) ، مبارزة ضد ریگ روان، ریگکوچی و غ.-را در بر میگیرد.
میلیارتسیه از دیگر تدبیرهایی، که به بیهشوی زمین، علیالخصوص بلند شدن حاصلخیزی خاک علاقهمندند، اساساً با دوامناکی تأثیر خود فرق میکند. بنا بر این میلیارتسیّه را «دائمی»، «استوار»، «اساسی» میگویند.
سیستیمههای آبیاری بر خلاف شدگار، سیخماله و غ. ، که تکرار هرساله را طلب میکنند، انشائات درازمهلتند. آنها برای به زمینهای آبی آوردن آب و آبمانی زراعت خواجگی قشلاق امکان میدهند.
میلیارتسیه هنگام استفادة یکجایه آنها ثمرهبخش بوده، با کارهای کشت و کار و تکنیکی و تدبیرهای اگراتیخنیکی، که در بهتر نمودن شرایط طبیعی زمین کامپلیکس یگانه را تشکیل میدهند، علاقة زیچ دارد.
در تاجیکستان 1، 6 ملن گه زمین آبیاریباب موجود است. حالا در ریسپوبلیکه 650 هزار گه زمین آبیاری کرده میشود. زمینهای آبی در وادی دریاها و پایانآب چشمههای سیرشمار، که از کوهها جاری میشوند، واقع گردیدهاند. حالا در تاجیکستان ساختمان سیستم آبیاری دنغره (75 هز. گه) دوام دارد. زمینهای وادی بیشکینت (19 خه. گه) ، دشت اشت (28 هز. گه) از خود کرده میشوند. در آیندة نزدیک از خود کردن زمینهای دشت قیزیل (32 هز. گه) ، زمینهای اطراف آبانبار کافرنهانپایان (70 هز. گه) ، دشتهای قرقم 19 هز. گه) ، آیکول (14 هز. گه) پیشبینی شدهاند.
زخودکنی منبعدة زمینهای نو به مرکّبی ریلیف آنخا وابسته است. این زمینها در بلندیها (بعضاً در بلندی تا 600 م) جایگیرند و به آنها با یاری ستنتسیههای نساسی آب برآورده میشود. تیرّیتاریة ریسپوبلیکه به سه ناحیة خواجگی آب تقسیم میشود، که هر کدام ریلیف، اقلیم و گیدراگرفیة به خود خاص دارند: جنوب، شمال، مرکزی.
بوروق تاشربات کانال گلستان pیان وخش.
به ناحیههای خواجگی آب جنوب حوزههای دریای وخش، پنج و کافرنهانداخل میشوند؛ بقیة خواجگی آب شمال-خوضة دریای سر (وادی فرغانه و جریان مابینی)؛ به مرکزی-خوضة د. زرافشان (قسم بالاآب آن).
فاند زمین ریسپوبلیکه به ناحیههای خواجگی آب نابرابر تقسیم میشود. خواجگی آب جنوب 64%، شمال 29%، مرکزی 7% زمینهای ریسپوبلیکه را آبیاری میکونند.
وسولهای عادّیترین میلیارتسیّه را از قدیمولییام استفاده میبردند، در میساپاتمیه، هندوستان، مصر قدیم و ختایی 5-3 هزار سال تا م. آبیکاری معلوم بود. در وادی دریاهای دجله و فرات، در کیشو-های آسیای خرد بسیار انشائات آبّرو قدیم یافت شدهاند. در ساحلهای دریاهای سر و ام و هنوز در عصرهای 8-7 تا م. زمینها را آبیاری میکردند. بعد از غلبة روالوتسیة کبیر ساتسیلیستی اکتبر برای کارهای ساختمان کامپلیکسی میلیارتیوی شرایط مساعد فراهم آمد. در پنجسالة 1-م (1929-32) در ا.ج.ش.س. دورة نو ترکقی میلیارتسیه cap شد. در نخستین روزهای برپا گردیدن حاکمیت ساویتی (17 مهای 1918) و. ا. لنین به دیکریت تشکیل کارهای آبیاری در ترکستان و به این مقصد دادن 50 ملن سم امضا کرده بود. در این دیکریت وظیفههای کانکریتی دایر به آبیاری میرزاچول، دشتهای دلورزین و قوغران، ساختن آبانبار در د. زرافشان و انجام دادن ساختمان سیستم ارّیگتسیانی در وادی د. چو به میان گذاشته شده بود. سال 1925 در حدود تاجیکستان سیستم آبیاری به نظر نمایانی نبود. ادارههای خواجگی آب رسّ تاجیکستان به برقرار نمودن سیستم آبیاری و کانالهای مگیسترلی جوییبار و جللیکول (وخش) ، کتّهاریق، چیریک و سنگابه (شهرتوز) ینگی و کلندچی (پنج) سربود و کانال شوراآباد (واسع) و یکچند کانالهای دیگر شروع کردند. به توفیل غمخواری پرتیة کمونیستی هنوز سال 1929 زمین آبی تاجیکستان به 225 هزار گه رسانیده شد، که این نسبت به 1917 63 هزار گه زیاد بود. در خود همان سالها کانالهای شوراآباد (کویبыشیف). دهقانریق (فرخار) ، قتّهاریق (شهرتوز) ، قسطقوز و غولکانداز (خجند) و دیگر سیستمههای آبیاری ساته شدند.
زخودکنی زمینهای وادی وخش (1931-34) در تاریخ انکشاف آبیاری تاجیکستان رل مهم بازید. حالا سیستم آبیاری آردین «نشان فخری» دار وخش یکی از کلانترین سیستمههای آبیاری مملکت میباشد، که زیاده از 100 هزار، گه زمین را آبیاری میکند.
پلینوم می کم کپسّ (i960) برای ساختمان میلیارتیوی در تاجیکستان دورة نو گشاد. موافق قرار پلینوم میی کم کپسّ و پلینوم ژوئیة (1966) کم کپسّ پراگرمّة کانکریتی ساختمان ارّیگتسیانی و میلیارتیوی ریسپوبلیکه برای سالهای منبعده ترتیب داده شد.
در اساس این پراگرمّه سالهای 1966-74 مساحت زمینهای آبی کالخوز و ساوخازهای ریسپوبلیکه بیشتر از 100 هزار گه زیاد، حالت میلیارتیوی 95 هزار گه بیشتر کرده شد.
با قرار سعیزد 26-ام کپسّ در پنجسالة 11-م در مملکت پراگرمّة عظیم میلیارتسیة زمین پیشبینی شد. به استفاده دادن 3، 4-3، 6 ملن گه زمینهای آبی، خشکانیدن 3، 7-3، 9 ملن گه زمینهای سیرنم، آبشار کردن 26-28 ملن گه منطقههای بیابان و نیمبییابان و ناحیههای کوهی پیشبینی شده است. از جمله در تاجیکستان 50-55 هزار گه زمینهای نو از خود و هزار گه آبشار کرده میشوند.
بعد روالوتسیة کبیر ساتسیلیستی اکتبر در تاجیکستان شبکة مؤسسههای تدقیقات علمی، لایحهکشی تأسیس یافتند، که به مسئلههای علم میلیارتسیه مشغولند: ستنسیههای خاکشناسی-میلیارتیوی وخش و لنینآباد، انستیتوتهای تدقیقات علمی خاکشیناسی و زراعت.
در انکپشاف علم م. انتیپاو-کرتهیف ا. ا. ، گرباوسکیه آ. ا. ، کیرزم پ. ا. ، پنکرتاو پ. ا. ، بانگکاوسکیی ف. ن. و دیگر سهم کلان گذاشتند. فکولتیت گیدرامیلیارتسیة انستیتوت خواجگی قشلاق تاجیکستان و تکنیکوم پالیتیخنیکی دوشنبه هر کدام بیش از 2000 متخصص تییار کردند. تکنیکوم میلیارتیوی ریان ظفرآباد سالی بیش از 150 میلیارتار تییار میکند. لایحة از خود کردن همة پسسیوها را انستیوت لایحهکشی «تاجیکگیپراوادخاز» ترتیب میدهد. مقالههای علمی و استحصالی عاید به میلیارتسیه در صحیفههای جرنل «خواجگی قشلاق تاجیکستان» (از س. 1947) چاپ میشوند.
د .: کاستیکاو ا. ن. ، آسناوы میلیارتسی، م. . 1960؛ شراف ا. ا. ، ایکسولیتتسیه گیدرامیلیارتیونыخ سیستم. م. 1968؛ پلنы پرتی پا میلیارتسی واپلاشیوتسیه و جیزن، م. ، 1976.
م. ابدوسمداف، ا. خالقاو. ه. آچیلاو.