میکسیکه

میکسیکه (mejico، mexico) ، شتتهای متّحدة می‌ک­سیکه (estados unidos mexicands) ، دولت در جنوب و غرب امیریکة شمالی. از شیم. با شمه، از ج-ش. با گوتیمله و بیلیز هم‌سرحد است. آن را در غرب و جنوب اقیانوس آرام، در ش. اقیانوس اتلنتیک احاطه کرده است. مساحتش 1958، 2 هزار کم3. اهالی‌اش 70 ملن نفر (1980). پایتختش ش. میخیکا (با اهالی اطرافش تقریباً 11، 8 ملن نفر، 1978). از جهت مأموری به 31 شتت، 1 آکروگ فدرالی و 2 تیرّیتاریه تقسیم می‌شود.

ساخت دولتی. می‌ک­سیکه-ریسپوبلیکة فدراتیویی. کانستیتوتسیة حاضره‌اش س. 1917 قبول شده است. سردار دو­لت و حکومت-پرزیدنت، که به مهلت 6 سال انتخاب می‌شود. وه‌ای سروزیر، خذمتچیان عالی دو­لتی، گوبرناتوران شتتها، آکروگ فدرالی و غ-را تعیین می‌نماید، تمامیه مسئله‌های مهم سیاست داخلی و خارجی را حل می‌کند، سرفرمانده قوّه‌های مسلّح می‌باشد و شرطنامه‌های بینلخلقی را امضا می‌کند. آرگن عالی قانون‌برآر حاکمیت پارلمنت دوپلتگی-کانگریگس ملّیست، که آن از سینت (به مهلت 6 سال ان­تیخاب می‌شود) و پلتة دیپوتتها (به مهلت 3 سال انتخاب می‌ش­ود) عبارت است.

هر یک شتت کانستیتوتسیه و کانگ­ریسّ یکپلتگی (مجلس قانون‌برآر)-ا خود را دارد. موافق کانستیتوتسیة فیدارلی می‌ک­سیکه شتتها حقوق از فیدیرتسیه برآمدن را ندارند. سیستم سودی: سود عالی، سودهای آکروگی و ریانی، سودهای شتتها. در شتتها سیستم سودی از سودهای عالی، سودهای انستنتسیة یکم و سودهای مونیتسیپلی عبارت.

‌طبیعت. می‌کسیکه در قسم جنوبی ک-های کاردلیرة امیریکة شمالی و قسماً کاردلیرة امیریکة مرکزی جایگیر است. ساحلهایش پست و جا-جا لگونه دارد. قسم زیاد مملکت را کوهسار می‌کسیکه اشغال کرده است. در شیم. غ.-ا مملکت نیم‌جزیرة کوهستانی کلیفار­نیه، در جنوب کوهساران چیپس و سیرّه-مدری جنوبی و در ج. ش. پستی نیمجز. یوکتن واقع گردیده است. در ج. پستخمی د. بل­سس کوهسار می‌کسیکه را از کوهستان سیرّه-مدری جنوبی (3703 م) جدا می‌کند. در ج. زود-زود زلزله به عمل می‌آید. ثروتهای زیرزمینی: سرب، روح، مس، سرمه، مرگ موش، نقره، سیماب، سلفور، معدن عورن و غ. اقلیم قسم زیاد م. تراپیکی، در شیم. سوبتراپیکیست. هرار. میانة ژانویه از 10^ س در شیم. غ. تا 25° س در ج. در شیم. کوهسار می‌کسیکه هوا بعضاً تا-20° س خنک می‌شود. حرارت میانة ژوئیه از 15° س در همواریهای بلند کوهسار، تا 30° س در ساحل خلیج کلیفارنیه. بارشات سالا­نه در شمال و نشیبی بادپنه کوهها 100-200 مّ، در نشیبی جنوبم کوهسار می‌کسیکه 2000-3000 مّ. دریاها اهمیت نقلیاتی ندا­رند، ولی ذخیرة بای گیدراانیرگیتیکی می‌باشند. د-های کلان: ریا-بروا-دیل نارتی (ریا-گرندی) با شاخابهایش کانچاس، لیرمه، در ج­ریان پایانش ریا-گرندی-دی-سنت-یگا نام دارد، بلسس. کول کلانترین-چپله. در شیم. غ. خاک خاکستررنگ بیابانی، در کوهها خاک قهوه‌رنگ، قهوه‌رنگ خاکسترتاب، خاک سرخ سوینگی و خا­ک بور بیشگی، در پستیها خاک قهوه‌رنگ خاکسترتاب، قهوه‌رنگ سرختاب، خاک سرخ سوینگی و باتلاقی برتری دارد. عالم نباتاتش بای و گوناگون. در شیم. کوه­سار می‌کسیکه بیشتر نباتات خشکیدوست، اینچنین بتّه‌زارهای نازگل می‌روید. اطراف کوهسار را بیشة درختان بُلوط، مامراز، زیزفویه، لدین، سوزن‌برگ پوشانیده‌اند. در ج و ش.-ا مملکت بیشة تراپیکی، در نشیبیهای ساحل اق. اتلنتیک بیشة همیشه‌سبز سیر­نم، در نشیبیهای ساحل اق. آرام بیشة خشک درختان خزان‌ریز بیشترند. از عالم هیوانات خرگوش، روباه، کایات، خرس سیاه، سیلاوسین، گربة وحشی، در سونّه‌ها گوزن، جیره، در بیشه‌های تراپیکی 2 نمود میمون، تپیر و پلنگ وامیخورند. می‌کسیکه 48 بار ملّی دارد.

هالی. قیسم زیاد اهالی می‌کسیکایهاند. اکثریّت خلقهای محلی هند و (اتستیکها، میّه، خوستیکها، میشتیکها و دیگ .) زبان و مدنیّت خود را قسماً نگاه داشته‌اند. در می‌کسیکه اینچنین خلقهای از اوراپه کوچیدامده (مسپنیها، نیمناگا، فرنسویها، اتلییویان و دیگ. خلقها) زندگی می‌کنند. زبان دولتی-اسپنی. دین حکمران-کتالیکی. زیچی میانة اهالی در 1 کم2 34، 2 نفر (1978). شهرهای کلان: میخیکا، گودلخره، مان­تیرّیی، لیان، سیودد-خوریس.

اچیرک تاریخی. آدم در تیرّ. می‌ک­سیکه هنوز در دورة پلیالیت بالا (20-15 هز. سال تا م .) مسکن کرده بود. در ابتدای عصر نو در شیم. غ. امیریکة مرکزی قبیله‌های میّه زندگی می‌کردند. در می‌ک­سیکة مرکزی در نیمة دوّم هزارة 1 م. مدنیّت تالتیکها به اوج ترقّیات رسید. در عصر 12 از شیم. اتستیکها آمده، ابتدای عصر 14 در جای حاضرة ش. میخیکا نام پایتخت بنیاد کردند و تمام می‌ک­سیکة مرکزی را به خود تابع نمودند. سال 1519 اسپنیها به استیلای می‌ک­سیکه cap کرده، آن را آخر عصر 16 به تابعیت خود درآوردند. استیلاگران در مملکت ترتیبات فئودالی و غلامی را جاری کردند. س. 1535 می‌ک­سیکه به هیت شاهی اسپنیة نو داخل شد. در این جا از آخ. ا. 18-ابت. ا. 19 مناسبتهای کاپیتالیستی تشکّل یافتند. طبقه‌های گوناگون اهالی از سیاست مستملکداری اسپنیه بیش از پیش ناراضی می‌شدند. مبارزه‌ای، که در امریکا س-های 1810-26 برای استقلالیّت مستملکه‌های اسپنیه جریان داشت، در می‌ک­سیکه به خرکت توانای آزادی‌خواهی تبدل یافت. شورش عاموی دهقانان (1810-15) اوّل با سرداری م. ادلگا و بعد x. م. ماریلاس cap زد. شورش بی‌رحمانه پخش، ادلگا و ماری­لاس قتل کرده شدند. در اثر تأثیر روالوتسیة برجوزی اسپنیه (1820-23) در می‌ک­سیکه حرکت آزادی‌خواهی اوج گرفت. زمینداران و سوداگران کلان، روحانیان و عملداران با سرداری ا. اتوربیدی به نگاه داشتن حکمرانی خود به مبارزه برای استقلالیّت می‌ک­سیکه cap کردند و خلق این مبارزه را طرفداری کرد. ارمیة اتوربیدی میخیکا را اشغال نمود و 28 سپتامبر 1821 استقلالیّت می‌ک­سیکه اعلان کرده شد و از تابعیت اسپنیه برآمد. مة 1822 ا. اتوربیدی خود را امپراتور اعلان کرد، امّا طرفدارّن ساخت ریسپوبلیکوی سال 1823 امپراتوری او را سرنگون کردند. 4 اکتبر سال 1824 می‌ک­سیکه ریسپوبلیکة فدراتیویی اعلان گردید. در ده‌ساله‌های اوّلین موجودیّت آن یک قطار تبدّلات و عصیانها به وقوع آمد و مملکت خراب گردید. کپیت­ل خارجی به اقتصادیات می‌ک­سیکه وسیع راه یافت. سال 1846 شمه به مقابل می‌ک­سیکه جنگ cap کرده، نصف زیاد تیرّ. آن را (شرطنامة 1848) کشیده گرفتند.

سال 1853 شمه به دوش می‌ک­سیکه شرطنا­مة نو بار کرده، باز 120 هزار کم2 خاک آن را گرفتند. تا میانة عصر 19 در می‌ک­سیکه دو قوّة سیاسی-کانسیروتارها (بلوک پامیشیکان کلان، روحانیان، حربیان) و لیبرالها (بلوک برجوزیه و آفیتسیران) به میدان آمد. سال 1854 روالوتسیة برجوزی به عمل آمد. به سر حاکمیت لیبرالها آمدند و سال 1857 کانستیتوتسیة پراگریسّیوی قبول نمو­دند. کانسیروتارها جنگ گرجدنی cap کردند، امّا سال 1860 شکست خردند. سال 1861 انگلیه، فرنتسیه و اسپنیه برای سرنگون کردن حکومت ب. خوریس انتیروینتسیه cap کردند. ولی به مقابلت سخت خلق دچار شده، مملکت را ترک نمودند. مبارزه برای حاکمیت، که بعد وفات ب. خوریس (1872) cap شد، سال 1876 با غلبة ژنرال پ. دیس انجام یافت. زورآوری ماناپالیه‌های امریکا در اقتصادیات، باقیمانده‌های فئودالی، دیکتتورة ریکتسیة کلیریکلی و پامیشیکی، بی‌حقوقی سیاسی خلق سبب cap زدن روالوتسیة 1910-17 می‌کسیکه گردید، که در نتیجة آن کانستیتوتسیة نو قبول کرده شد.

در عصر تأثیر روالوتسیة کبیر ساتسیلیستی اکتبر حرکت کارگران و دهقانان اوج گرفته، مبارزة خلق می‌ک­سیکه بر زیدّم ظلم امپریالیستان خارجی شدّت یافت. سال 1919 پرتیة کمونیستی می‌کسیکه (پکم) تشکیل شد. سال 1924 می‌ک­سیکه با ا.ج.ش.س. مناسبتهای دیپلماتی مقرّر کرد. سالهای 20 دورة کارنرتایهای عامّوی بود. ریکتسیه در سالهای بحران اقتصادی جهانی (1929-33) تعقیب پرتیة کمونیستی و دیگر تشکیلاتهای پراگریسّیوی را پرزور نمود. سال 1930 حکومت برجوزی-پامیشیکی مناسبتهای دیپلماتیش را از ا.ج.ش.س. کند. سیاست ارتجاعی، بیش از پیش بد شدن احوال محنتکشان در اوّل سالهای 30 به اوج حرکت روالیوتسیانی-کارپرتایها، نمایشها، می‌عیانهای دیزدانان مساعدت کرد. در چنین وضعیت سال 1934 ل. کردینس-دیل-ریا (1934-40) پرزیدنت انتخاب شده اصلاحات اگرری گذرانید و مالکیّت شرکتهای خارجی را ملّی کنانید. به توفیل چنین تدبیرها پایة حکمرانی لطیفوندیستام در می‌کسیکه بسا سست شد. سالهای 1936-39 می‌ک­سیکه ساخت ریسپوبلیکوی اسپنیّه را طرفداری کرد. می‌ک­سیکه سالهای جنگ دوّم جهانی کالیتسیة ضدگیتلیری را ت­رفداری کرد. سال 1942 با ا.ج.ش.س. مناسبتهای دیپلماتی برقرار ن­مود. حکومتهای م. اویلا کمچا (1940-46) و م. الیمن (1946-52) سیاست خارجی می‌ک­سیکه را از بسیار جهت تابع منفعتهای شمه نموده، برای داخل‌شوی کاپیتال امیریکایی به مملکت امکانیت فراهم آورد. می‌ک­سیکه از سال 1948 اعضای تشکیلات دولتهای امیریکایی (تده) می‌باشد. سیاست ضد خلقی صنفهای حکمران ناراضیگی خلق و مبارزة صنفی را تیز و تند گردانید. حکومت پرزیدنت ا. رویس کارتینیس (1952-58) به مقابل پارخوری یک قطار تدبیرهای پراگریسّیوی ‌اندیشید. سال 1953 زنها برابر مردان حقوق سیاسی گرفتند. می‌ک­سیکه در کانفیرینتسی­یه 10-ام بینیمیریکایی کرکس (1954) ریزالیوتسییی را، که به ایالات متحدة امریکا امکانیت می‌داد به کارهای داخلی مملکتهای امیریکة لاتینی مداخله نماید، طرفداری کرد. امّا حکومت کارتینیس برای بهتر نمودن شرایط زندگی محنتکشان چاره‌ای نیندیشید. در می‌ک­سیکه کارپرتایی عامّوی cap شد. در چنین وضعیت ا. لاپیس متیاس (1958-64) به سر حاکمیت آمده، انرژیتیکة مملکت را ملّی کو­نانید (1960) ، در خصوص صاحب‌اختیاری می‌ک­سیکه بر صناعت معدن کوهی و در بارة در بعضی ساحه‌های دیگر صناعت محدود نمودن حکمرانی کاپیتال خارجی قانون ق­بول نمود. حکومت متیاس پرنسیب به کارهای داخلی مملکتهای دیگر مداخله ننمودن را طرفداری می‌کرد. می‌ک­سیکه عملیات تجاوزکارانة شمه و تده-را بر ضد کوبة روالیوتسیانی دستگیری نکرد و آن یکی از مملکتهای امیریکة لاتینییست، که مناسبتهای دیپلماتیش را از کوبه نکند. سال 1969 بعضی راهبران پکم و دیگر خادمان ترقی‌خواه به حبس گرفته شدند. حکومت ل. ایچیورّیه (1970-76) دایر به انتخابات، اصلاحات اگرری، مزد محنتکارگران و خذمتچیان قانون نو قبول نموده، دایرة علاقه‌های سودای بیرونی را وسیعتر کرد. قگ نظر از این در دورة حکمرانی او سرعت ترقّیات اقتصادی و قرب پول پست شده، بیکاری و قرض خارجی افزود.

معموریّت ل. پارتیلا، که س. 1976 به سر حاکمیت آمد، با مقصد از چنین وضعیت نجات دادن مملکت دقّت اساسی را به حلّ مسئله‌های اقتصادی روانه نمود. می‌ک­سیکه از سال 1945 اعضای تدم می‌باشد. سال 1874 پرتیة نو-پرتیة دموکراتی می‌کسیکه تشکیل یافت. سال 1972 می‌ک­سیکه با رخخ، 1973 با ردگ و رومыنیه، سال 1974 با رخو، رخب، ال­بنیه مناسبتهای دیپلماتی مقرّر نمود. سال 1974 (نایب .) مناسبتش را از چل کند.

سال 1977 در مملکت کریزیس ساتسیلی-اقتصادی و سیاسی دوام کرد. حکومت برای معتدل نمودن ضدیتهای داخلیسینفی سعی و کوشش می‌کرد، به قوّه‌های دموکراتی، که با مقصد به عمل برآوردن اصلاحات ساتسیلی و اقتصادی، دموکراتیکانی مملکت، مستحکم نمودن صاحب‌استقلالی اقتصادی آن به دایره‌های خوکمران فشار آورده بودند، گذشتها کند.

ماه اکتبر کانگریسّ ملّی تغییر داده شدن چندین مادّة کانستیتوتسیّه را عاید به اصلاحات سیستم انتخاباتی معقول کرد. ماه دسامبر پلتة دیپوتتهای کانگریسّ ملّی لایحة قانون پرزیدنت را به تشکیلاتهای سیاسی و اصلاحات انتخاباتی معقول دانست. ماه مه‌ای 1978 کامیسیة فدرالی انتخاباتی قرار قبول کرد، که پکم در انتخابات امو­می سال 1979 شرطاً اشتراک کو­ند. ماه سپتامبر در بارة عفو عمومی محبوسان سیاسی قانون به حکم خود درآمد.

در ساحة سیاست خارجی می‌ک­سیکه پرنیتسیپهای صاحب‌استقلالی، دخالت‌ناپذیری و حقوق خودمویینکنی را پیش می‌برد. سال 1978 مناسبتهای می‌ک­سیکه با شمه، اساساً در مسئلة از می‌ک­سیکه به شمه کشاندن نیفت و گاز طبیعی تیز و تند شدند.

همکاری می‌ک­سیکه با ا.ج.ش.س. و دیگر دولتهای اتّحاد ساتسیلیستی تارفت وسیعتر می‌شود.

پرتیه‌های سیاسی و اتّفاقهای کسبه. پرتیة انستیتوتسیانی-روالیوتسیانی (پیر) ، تأسیسش 1929، پرتیة حکومتی. سالهای 1929-36 در پنهانکاری بود. پرتیة حرکت ملّی (پخم) ، تأسیسش 1939، پرتیة آپّازیتسیانی. پرتیة خقیقی روالیوتسیة می‌کسیکه (گاورم) ، تأسیسش 1957. پرتیة خلقی ساتسیلیستی (پخس) ، تأسیسش 1948.

پرتیة کمونیستی می‌کسیکه (پکم) ، تأسیسش 1919.

کانفیدیرتسیة محنتکشان می‌کسیکه (کمّ) ، سال 1936 تشکیل شده است. اتّفاق عمومی کارگران و دهقانان می‌کسیکه (اوکد) به نام خسیپتا لاپیس، سال 1949 تشکیل شده است. کانفیدیرتسی­یه ریگیانلی کارگران می‌کسیکه (کرکم) ، سال 1918 تش­کیل شده است. کانفیدیرتسیة روالیوتسیانی کارگر و دهقان (کرکد). کانفیدیر­تسیة روالیوتسیانی می‌ه­نتکشان (کرم) ، تأسیسش 1954. فیدیرتسیة اتّفاقهای کسبة خذمتچیان دولتی (فیکخد) ، تأسیسش 1938.

خاجگی. می‌ک­سیکه یکی از مملکتهای از جهت اقتصادی خیلی ترقّیکردة امیریکة لاتینیست. نقلیات، صناعت نیفت و استخراج معدن، کارخانه‌های الکتروانیرگیتیکی میل­لی کنانده شده‌اند. سال 1973 در می‌ک­سیکه در بارة وسعت مبلغ‌گذاری می‌کسیکایی و به ترتیب درآوردن مبلغ‌گذاری خارجی قانون قبول گردیده، موافق آن عملیات شرکتهای خارجی در مملکت زیر نظارت گرفته شد. امّا ک­پیتل خارجی هنوز باقیست. سال 1979 مقدار عمومی مبلغ‌گذاری دولتهای خارجی به اقتصادیات می‌ک­سیکه به 7، 3 ملرد دلار رسید. استخراج نیفت افزوده، شیمی نیفت، صناعت استخراج معدن، الکتروانیرگیتیکه، استحصال واسطه‌های نقلیات تیز ترقّی می‌کنند. ریانهای اساسی استخراج نیفت و گاز قسم مرکزی ساحلهای خل. می‌کسیکه (ش-های تمپیکا، پاسه-ریکه-دی-ادلگا و غ .) می‌باشند. سالهای آخر استخراج نیفت در کانهای نو و بای گردنة تیونتیپیک، در شت-های تبسکا و چیپس باسرعت انکشاف می‌یابد. سال 1979 74 ملن نیفت، 30، 2 ملرد مه گاز طبیعی استحصال شد. مرکزهای اساسی صناعت شیمی: رییناسه، سیودد-مدیره، سلمنکه، مینتیتلة. مرکزهای متالورگیة سیاه: مانتیرّیی، مانکلاوه، پی-درس-نیگرس، لس-تروچس؛ متالور­گیة رنگه: نیووه، تارّیان، مان­تیرّیی، سلتیلا و غ. در ویرک­روس زواد الیومینیی کار می‌کند. در مانتیرّیی، رییناسه، مینتیت­لة، سلمنکه، مانکلاوه کیسلاتة سولفات، ساده، نوریهای نیتروژنی استحصال می‌کنند. کلانترین ز-د نوریهای فسفری امیریکة لاتینی در کاتسکالکاس واقع گشته است. در صناعت ماشینسازی کارخانه‌های وصل اتومبیل و تعمیرکننده برتری دارند. محرکهای اتومبیلی، الکتروماتارها، ترنسفارمتاره و غ. استحصال می‌­شود (میخیکا، گودلخره، مانتیرّیی، سیودد-سه‌اگون). استحصال متاعهای پختگین، پشمین، نخ سینتیتیکی انکشاف یافته است. ساحه‌های صناعت خوراکواری، پیوا، آرد، روغن، کانسیروه، صناعت استحصال تسیمینت، چوب و تخته، کاغذ، پوست و پایفزال ترقّی کرده‌اند. کلانترین ست-های الکتری در شت-های میخیکا و پوابلا واقع‌اند. 40% اهالی قابل محنت با کارهای خواجگی قشلاق مشغول است. قسم زیاد زمین در دست زمینداران کلان می‌باشد. شکل زمینداری آبشینگی (ایخیداس) نیز وجود دارد. ساحة اساسی خواجگی قشلاق-زراعتکاری. ب­رای استعمال جوارنمکّه، شالی، گندم، لُبیا می‌کارند. زراعت ایکسپارتی: پخته، قهوه، نیشکر، بنن، پامیدار، لیمویو افلیسون و غ. می‌ک­سیکه کلانترین مملکت استحصال و ایکسپارتکنندة (قریب 90% استحصالات جهانی) نخ اگوه (خینیکین) می‌باشد. محصولات چاروای سیرگوشت  حصّة ‌ارزش تمام محصولات خواجگی قشلاق را تشکیل می‌دهد. سال 1980 می‌ک­سیکه (به حساب ملن cap) 29، 5 گاو، 12، 7 خوک، 7، 9 گوسفند و 8، 5 بز داشت. به مقدار زیاد ماهی، خرچنگ بحری و غ. سید می‌کنند.

تول راه آهن 24، 9 هزار کم2، راه اتومبیلگرد 212 هزار کم. نقلیات بحری زیاده از 50% بار ایکسپارتی و 30% امپارتی را می‌کشاند. بی­درهای کلان: ویرکروس، سلینه-کروس، گویمس، تمپیکا. نقلیات هوایی نیز انکشاف یافته است. می‌ک­سیکه به خارجه قند، قهوه، میوه و سبزه‌وات، گوشت، گاو، پخته، نیفت، نقره، سلفور، سرب، روح، مس، منگن، فلیواریت، گرفیت، سرمه برآورده، از آن جا ماشین، تجهیزات صناعتی، واسطه‌های نقلیات و غ. می‌گیرد. شریکان اساسی سودایش: شمه، ژاپن، رفگ، بریتنیة کبیر، فرنتسیه، اتلیه. می‌ک­سیکه با ا.ج.ش.س. و دیگر مملکتهای اتّحاد ساتسیلیستی رابطه‌های تجارتی و اقتصادی و علمی و تکنیکی دارد. سال 1975 بین می‌ک­سیکه و ساویت یاری همدیگری اقتصادی سازشنامة همکاری به امضا رسید. علاقة تجارتی می‌ک­سیکه با مملکتهای اسّاتسیتسیة سودای آزاد امیریکة لاتینی و مملکتهای امیریکة مرکزی می‌افزاید. واحد پول-پیسا.

نیگهداری تندرستی. سال 1974 به 1 هزار نفر اهالی 43، 4 تولد و 7، 2 فوت، به 1 هزار نفر کودک نوزاد 51، 9 فوت راست آمد. درازی عمر به حساب میانه 60 سال. بیماریهای سرایتی و پتلوژی پرزیتری، بیماریهای ورجه، معده و روده، سل، چمایی پهن شده‌اند. سال 1971 در می‌ک­سیکه 1521 مؤسسة طبابتی دارای 62، 5 هزار کت[به 10 هزار نفر 12، 3 کت) بود. سال 1970 در می‌ک­سیکه 33، 9 هزار دُختُر (به 1440 نفر 1 دُختُر) ، 5، 1 هزار دُختُر دندای، 31، 2 هزار دیگر کارکنان طبّی بود.

متبوات، رادیو، تلویزیون. در می‌ک­سیکه قریب 1600 نامگویی ادبیات دوری، از جمله 200 گزیتة هفتینه نشر می‌شد. گزیته‌های بانفوذ هرروزة میخیکا: «نسیانل» («ب1 national») ، از سال 1929، حکومتی؛ «ناویددیس» («novcdades») ، از سال 1936؛ «پرینسه» («la رگیپزه») ، از سال 1928؛ «سال دی میخیکا» («ا1 sol de mexico») ، از سال 1965؛ «ایکسیلسیار» («excelsior») ، از سال 1917 و غ. زک-ها: «سیمپری» («siempre») ، از سال 1953؛ «سوسیالیسیما» («sosialisimo») ، آرگن علمی-نظریه‌وی پکم. اگینتی اخباراتی: انفارمیکس و امیکس (جمعیّتهای اکتسیانیر) ، ناتیمیکس، حکومتی. به رادیوشونوانی و تلویزیون سروپرولینیة علاقه نظارت می‌کند. می‌ک­سیکه 574 ست. رادیو، 83 ست. تلویزیون دا­رد. تلویزیون می‌ک­سیکه از سال 1950 عمل می‌کند.

دبیات. تا استیلای اسپنیه (ا. 16) ادبیات در زمینة زبانهای محلی، که آنها از خط هیروگلیف استفاده می‌بردند، انکشاف می‌یافت. مدنیّت هندویان قطع نظر از تعقیبات وجود داشت و به تیرقّیات منبعدة ادبیات می‌ک­سیکه تأثیر کلان می‌رساند. از ابتدای دورة مستملکوی ادبیات می‌ک­سیکه به زبان اسپنی رونق یافت. جنر اساسی ادبیات نثر تاریخی بود، اوّلین اثر بدیعی می‌ک­سیکه داستان ب. دا ولبوزنه (1568-1627) «حشمت می‌کسیکه» (1604) است. تا ابتدای عصر 19 نظم می‌ک­سیکه، که یکی از نمودن اساسی ادبیات آن بود، در زمی­نة عنعنه‌های براکّای اسپنی ان­کیشاف می‌یافت: ایجادیات خونه انیس دی له کروس (1651-95). در دورة جنگ استقلالییتخواهی (1810-24) پوبلیتسیستیکه و نظم وطن‌دوستی (ا. کینتنه راب، 1787-1851) رونق یافت. در اوّلین رمان می‌کسیکگی x. فیرنندیس دی لیسرد (1776-1327) «پیریکیلا سرنیینتا» (قسم 1-امش سال 1816 نشر شد) حیات مستملکوی هجو شده است. در ادبیات می‌ک­سیکه رمانتیزم به وجود آمد (نظم م. اکنیه، 1849-73؛ گ. پرییتا، 1818-97). رمانتیزم در نثر دیرتر پیدا شده در یک وقت تمایل کاستومبریستی گرفته، سرآمد رئالیزم گردید: رمان­های م. پینا (1810-94) ، ل. انکلن (1816-75) ، x. ت. دی کوالیگ) (1830-94) رمانهای خادم برجستة جمعیّتی، منقّد و پوبلیتسیست ا. م. التمیرنا (1834-93) در روح رمانتیزم نوشته شده‌اند. مدرنیزم در نظم ا-های 19-20 به وجود آمد: م. x. آتان (1858-1906) ، م. گوتیرّیس نخیره (1859-95. تمایل ریلیستی در نثر در دورة دیکتتورة پ. دیس پایدار گردید. ر. دیلگدا (1858-1914) ، x. لاپیس پارتیلا-u راخس (1850-1923) ، ف. گمباه (1864-1939) در اثرهایشان حیات جمعیّتی و سیاسی می‌ک­سیکه را زیر تنقید گرفتند. روالوتسیة برجوزی-دموکراتی سالهای 1910-17 می‌کسیکه و روالوتسیة کبیر ساتسیلیستی اکتبر راه ترقّیات منبعدة ادبیات می‌ک­سیکه را مویین کردود. می‌ک­سیکه اسواله (1873-1952) ، که در رمان «پایانیشینان» شورشهای ستیخیوی دهقانان را انعکاس نموده است» به جنر روالیوتسیانی میدلی اساس گذاشت. اوّلین مراتبه محض همین جریان بدیعی حرکت عاموی خلق اختلافتهای تند اجتماعی دوره‌های پیش و بعد روالیوتسیانهایی تصویر نمو­دست. رمانهای م. ل. گوسمن (1887-1960) ، گ. لاپیس فوانتیس (1897-1966) ، x. ر. رامی را (1890-1952) ، x منسیسیدار (1895-1966) ، پیسه‌های ر. اسیگل (تو. 1905) در پیروی آن ایجاد شده‌اند. در اشعار ر. لاپیس ولیردی (1888-1921) ، ه. گانسلیس مرتینیس (1871-1952) ، ک. پیلنسیر (تو. 1899) ، آ. پس (تو. 1914) خصوصیتهای حیات ملّی و جهان معنوی می‌کسیکانیان واضح افاده گشته‌اند. در نثر می‌ک­سیکه از میانه‌های سالهای 50 رو­یة نو مشاهده می‌گردد. رمان‌نویسان م. ا. ینیس (تو. 1904) ، x. رلفا (تو. 1918) ، ک. فوانتیس (تو. 1928) و دیگ. تدقیق بدیعی واقعیت ملّی را عمیقتر نموده، مسئله‌های عمومی‌انسانی و واسطه‌های نو تصویری آن را جستجوق می‌کنند.

سنعت معماری نه تصویری. صنعت معماری و تصویری می‌ک­سیکه تاریخ قدیمی داشته، هنوز در هزارة 1-ام تا میلاد به پایه‌های بلند رسیده بود. مردمان ساکن این سرزمین-تاتانکها، تالعتیکها، اتستیکها، سپاتیکها، میشتیکها، منیه و غ. هر یکی صنعت به خود خاص قدیمه‌ای داشتند. به سنع­ت معماری دوره‌های قدیم می‌ک­سیکه ساختمان بناهای اهرام‌شکل محتشم و نهایت بزرگ خاص بود (مثلاً گرداگرد اهرام چالوله 440 م می‌آمد). صنعت تصویری باشد، هنوز در هزارة 2-یوم تا میلاد رونق داشت و از هزارة 1-ام تا میلاد cap کرده، به اوج انکشاف رسید. در او دوره موضوع مبارزة حیات و ممات با طرز و اصولهای گوناگون (هیکلتراشی، مجسمه‌سازی، کنده‌کاری، نقّاشی، نقّاری، زرگری، کُلالی و غ .) خیلی عجیب و غریب انعکاس می‌گردید. اس­تیلای اسپنها باعث تنزّل صنعت معماری و تصویری خلقهای محلی گردید و در نوبت خود این دو صنعت به هم آمیخته، به صنعت ملّی می‌ک­سیکه اساس گذاشت. پس چ استیلای اسپنها، در دورة حکمرانی آنها (از عصر 16 cap کرده ابتدای ا. 19) در می‌ک­سیکه صنعت معماری خیلی پیش رفت، که مبدأ آن صنعت معماری اسپنیه باشد هم ولی بنسیار خصوصیت و نشانه و علامتهای معماری ملّی را در خود تجسم می‌نمود. در این دوره بسیار معبد و کلیساها (در پوبلا-1555-1649؛ در میخیکا-1563-1667؛ در تلسکله-قریبیهای 1745-60 و غ .) بنیاد گردیدند، که با اسلوبهای آمیختة گاتیکه، پلتیریسکا و موزاخره آرایش یافته بودند. صنعت تصویری دورة مستملکداری نیز خصوصیت عجایب‌‌ داشته، در این دوره با اصول و واسطه‌های صنعت قدیمی می‌ک­سیکه در دیوارهای معبد و ک­لیساها در موضوعهای دینی هم نصرانی و هم محلی بسیار اثرهای کلان ایجاد کرده شدند. maهز در همین دوره صنعت پارتریتکشی هم پیدا شد، که نمایندگان آن (خوریس، دی ایگوی، م. کب­ریره) روحیة آدم تصویرشونده را عنیق افاده کنند هم تمام رسم را بی‌حد زیب و زینّت می‌دادند.

در عصر 19 و علی‌الخصوص، در نیمة دوّم آن در پایتخت می‌ک­سیکه بسیار

بیناهای باحشمت ساخته شدند (مثلاً، قصر صنعت نفیسه، 1904-34، معمار ا. بار). در سالهای 20-30 عصر 19 در صنعت معماری می‌ک­سیکه اسلوب نیاکلسّیتسیزم و فونکتسیانلیزم خیلی رونق داشگ. غیر از این، به اصطلاح اسلوب معماری ترکیبی نیز بود، کن نمایندگان آن (ل. برّگن، x. آ. گارمن) در برابر استفادة اصولهای عنعنوی ملّی بناهای خود را به شکل ابسترکت ساخته، آنها را با مجسمه‌های ابسترکتی آرایش می‌دادند. در سالهای 50-60 ساختمان بناهای حاضره‌زمان بسیارآشیانة آهنوبیتانی معمول گردید. خصوصاً به مناسبت المپیادة سال 1968 بسیار انشائات ساخته شد (مثلاً، ستدیان اتس­تیکه، معمار پ. رمیریس وسکیس؛ قصر اسپورت، معمار ف. کندیله).

در عصر 19 صنعت تصویری از بند عنعنه‌های صنعت دورة مستملکداری تدریجاً رهایی یافته موضوع ملّی و پیرسانجهای خلقی به مدّ اوّل می‌برآیند. به صنعت این دورة می‌ک­سیکه اسلوب کاستومبریزم خاص است، که آن قریب به تمام صنعت مملکتهای امی­ریکة لاتینی ملحق می‌باشد. در این دوره صنعت سیاهقلمی (گ. و. گانه و دیگ .) ، پارتریتکشی (x. م. ایسترده، ه. بوستاس و دیگ .) ، منظره‌نگاری (x. کاردی را، x. آبیرگان) نیز پیش رفتند. علی‌الخصوص در منظره‌نگاری رسّامان x م. ولسکا و x. موریلا خیلی شوهpaت یافتند. در صنعت تصویری x گ. پاسده اساس‌گذار رویة روالیوتسیانی دموکراتی بود. ریف. سالهای 1910-17 م. د. ریویره، x. ک. آراس­کا، د. سیکییراس برین رسّامان را به ایجاد اثرهای بلندغایه تحریک نمود. علی‌الخصوص، اثرهای مانومینتلی د. سیکییراس با حشمت، صلابت و شوقت خود کس را به هیرت می‌‌آورند (مثلاً، اثر مشهور د. سیکییراس «پالیفارم» در میخیکا، 1971). در میانه‌های سالهای 20 «اتّحاد سیاهقلمی خلق» نام تشکیلاتی به وجود آمد، که بسیار رسّامان پیشقدم را (ل. می‌ندیس، پ. آ. خیگگینس، ا. بیلترن، ا. گرسیه بوستاس و دیگ .) متّحد کرد. الحال سنع­ت معماری و تصویری م. عنعنه‌های ملّی خود را استفاده برده، مشغول ایجاد اثر و آثارهای نو است.

موسیقی. رقص و سرود ملّی می‌ک­سیکه تاریخ دور و دراز دارد و به اندازه‌ای با مراسمهای دینی الخاق می‌باشد. ساکنان این سرزمین نکاره، زنگوله، جنگ، گوش‌ماهیهای تیشوکدار برین اسبابهای موسیقی را استفاده برده نواهای پنجقتارة روان و موزونی می‌آفریدند. پس از استیلای اسپنیها به موسیقی ملّی صنعت موسیقی اسپنی و کریال خیلی تأثیر رساند و باعث آفرینش سان، خربی، ازپنگه، خبنیره برین انواع رقص و کپسان، کارّیدا برین نواها گردید.

موسیقی کسبی در می‌ک­سیکه در ابتدای عصر 16 رواج یافت. سال 1523 در تیسکاکا و سال 1527 در میخیکا اوّلین مکتبهای موسیقی گشاده شدند. از بس که عصرهای 16-17 دورة نصرانیکنی هندوها بود، به همین سبب موسیقی کلیسا خیلی پیش رفت. در ابتدای عصر 18 موسیقی کلیسا رو به تنزّل نهاد و از ابتدای عصر 19 cap کرده در تئاترها آپیره‌های بسته‌کاران اتلیّه را نمایش می‌دادگی شدند. بسته‌کار و دیریجیار م. ایلیسگه سال 1825 نخستین آکادمی موسیقی، س. 1826 نخستین ارکستر سمفونی را تشکیل کرد. سال 1866 کانسیروتاریه تأسیس یافت، که آن سال 1877 به کانسیروتاریة ملّی مبدّل شد. از ابتدای عصر 19 cap کرده بسیار بسته‌کاران ملّی (س. پنیگون-وسکیس، ا. آرتیگه، م. ما­رلیس) به عرصة صنعت موسیکی قدم نهادند. در نیمة یکم ا. 20 صنعت موسیقی می‌ک­سیکه خیلی تک­میل یافت و ایجادیات اساس‌گذاران مکتب ملّی بسته‌کاری س. ریووالتس و ک. چواس محض به همین دوره تعلق دارد. خادمان نمایان صنعت موسیقی امروزة می‌ک­سیکه بسته‌کاران ل. سند، د. ایله، ب. گلیندا، ر. الفتیر، دیریجیار ا. ایریره دیله فوانتی، اسکیپکنواز گ. شیرینگ، پینینانوازان ک. ب­رخس و م. ت. کستریلان، گیتارنواز ا. بریبیسکه، حافظه x. اریه و ه. کسناویس و بسیار دیگران می‌باشند.

تیتر و بلیت. صنعت تئاتر می‌ک­سیکه به مراسمات قدیمی دینی هندوها اساس یافته است. نخستین تی­تر در می‌ک­سیکه سال 1597 گشاده شد، که آن «قacp مضحکه» نام داشت. بعد استیلای می‌ک­سیکه واعظان اسپنی در موضوع دینی روزهای عید نمایشهای تئاتری تشکیل کرده با همین غایه‌‌های نصرانیّه را پهن می‌نمودند.

سال 1670 در میخیکا نخستین تئاتر دائمی عامّوی «کلیسا» تأسیس یافت، که آن عصر 18 تکمیل یافته «نوزوا کالیسیا» نام گرفت. سال 1823 ن­خوستین تئاتر خلقی «تئاترا دیل پلینکی دی لاس گلاس» تأسیس یافته در همین دوره رسماً تعلیم و تربیة اکتوران درمه آغاز یافت. در عصر 19 و نیمة یکم عصر 20 در می‌ک­سیکه یکچند درمنویسهای نمایان (م. ه. گاراستیسه، ف. گمبایه، x. x. رواده، x. x. گمبایه، م. دولاس و دیگ .) پیدا شده، سال 1923 اتّفاق درمنویسها تأسیس یافت. از آخرهای سالهای 20-م cap کرد  حرکت نوسازی تئاترها خیلی اوج گی­ریفت، چند تئاترهای پیشقدم («الیسّی»، «آرینتسان»، «تئاترا دی زاره» و غ .) گشاده شدند. حاضر مشهورترین تئاترهای م .: «ادلگا»، «خیمینیس رواده»، «خاله»، «ریفارمه»، «انسورخینتیس»، تئاتر بچه‌ها، تئاتر لختکها («گین­ال») و غ.

ساس صنعت خاریاگرفی می‌ک­سیکه صنعت رقص خلقی هندویان است، که آن بعدتر با عنعنه‌های رئیس­های اسپنی آمیخته شده، در نهایت صنعت ملّی رقصی حاضره‌زمان می‌ک­سیکه پیدا شد. سال 1947 بسته‌کار ک. چواس در حضور انستیتوت میل­لی صنعت نفیسه آکادمی صنعت رقص می‌کسیکه را تأسیس داد. محض همان سال دستة بلیت صنعت نفیسه تشکیل شد. سانیتر باز چند دسته‌های بلیت به وجود آمدند. بلیت حاضره‌زمان آکادمی صنعت رقص می‌کسیکه، بلیت فالعکلاری می‌کسیکه، که آن از سال 1963 بلیت پنج قطعة عالم و از سال 1971 بلیت فلکلور بینلخلقی نام دارد. از سال 1950 cap کرده در می‌ک­سیکه بلیتهای اروپای را نمایش می‌دهند. سالهای 1952-1968 بلیت کانتسیرتی (از ابتدای سالهای 70-م نامش بلیت کلاسیکی) نام دسته‌ای عمل می‌کرد، که آن بلیتهای اروپایی و ملّی را به صحنه می‌گذارد.

کینا. اوّلین فیلم بدیعی در می‌ک­سیکه سال 1905 به نوار گرفته شد.

سالهای 10-20 فیلمهای مضحکویی و لیریکی کوتانمیترج آفریده شدند. سالهای 30 در برابر پی­دا شدن فیلمهای آوازدار کی­نای ملّی بیشتر رونق یافت، فیلمهای گوناگون مضحکوی و موسیقی (با اشتراک حافظان مشهور) استحصال شدند. فیلمهای سالهای 30 اختلافهای اجتماعی، واقعه‌های روالیوتسیانی تاریخ مملکت را انعکاس می‌کنند. همکاری با کینیمتاگرفستان ساویتی (با سرداری س م. اییزینشتیین) در استحصال فیلم «زنده باد می‌کسی­که» (1931-32) برای خادمان کینای می‌ک­سیکه واقعة بزرگی بود. سالهای 40 ایجادیات ریجیسّیار. ه. فیرنندیس به تمام جهان مشهور شد: «م­ریه کندیلیریه» (1944) ، «گوهر» (1947) ، «ریا ایسکاندیدا» (1948) ، «دهاتیدوختر» (1949) و غ. س. 1946 در م. یکی از برجسته‌ترین ریجیسّیاران-ل. بیونیوزل (از اسپنیه) کار کرده، فیلمهای «فراموششدگان» (1950) ، «نظرین» (1958) ، «ویریدینه» (1960) و غ.-را آفرید. بهترین اثرهای صنعت کینای س-های 50-70 م .: «ریشینا» (1955) ، «ترومره» («پیشگویی»، 1974) ، «پید را پرما» (i960) ، «ایمیلیا سپته» (1970) و غ.