«محنت کرایه و کاپیتال»،
سر ک. مرکس، که در آن مناسبتهای استحصالی جمعیّت برجوزی مفصل تحلیل شده است. اوّلین بار سال 1849 در «گزیتة نو ریین» چاپ شد؛ ناتمام مانده است. به زبان روسی بار اوّل از طرف گروه «آزادکنی محنت» ترجمه و سال 1883 در جینیوه چاپ گردید. س. 1963 به زبان تاجیکی ترجمه شده است (مرکس ک. ، اینگیلس ف. ، اثرهای منتخب، ج. 1، ص 60-89). «م.» اوّلین اثر چاپی ک. مرکس بوده، در آن واسطههای استحصالات کاپیتالیستی از جهت علمی تدقیق شده است؛ در این اثر به تحلیل مناسبت اساسی جمعیّت برجوزی-مناسبت بین محنت کرایه و کاپیتال دقّت مخصوص داده میشود. ک. مرکس در «محنت» مزد کار و قانونهای را، که اندازة آن را مویین میکنند، تحلیل کرده، پراتسیسّ اندوخت کاپیتال را دیده میبرآید. فرق ضدیت کلّ منفعتهای محنتی کرایه و کاپیتال را نشان میدهد و اثبات میکند، که افزایش باسرعت کاپیتال برای نوسازی روالیوتسیانی جمعیت زمینه میگذارد. ک. مرکس در «محنت» به حلّ مسئلة ارزش اضافه خیلی نزدیک شده است. غایههای «محنت» در اثرهای منبعدة ک. مرکس و ف. اینگیلس، مخصوصاً در «کاپیتال» انکشاف یافتهاند.