مگمه

مگمه (یون. magma-خمیره) ، مادّة گداختة ترکیبش اساساً سلیکاتی، که در قعر زمین حاصل می‌شود. ترکیبش اساساً از آکسگین، si، al، fe، ms، سه، na و ک عبارت. بعضاً مگمه تا یکچند فایض کامپانینتهای بخارشونده، اساساً آب، کمتر آکسیدهای کربن، هیدروژنسولفید، هیدروژن، فتار، کلر و غ. دارد. حرارت مگمه 900-1100° س، بعضاً 700-1350° س. اکثر تدقیقاتچیان چنین می‌شمارند، که در طبقه‌های پایانی قشر زمین یا منتیة بالایی آن (در چقوریهای تقریباً 50-700 کم) در نتیجة کاهش المنتهای رادیواکتیویی و حرکتهای تیکتانیکی حرارت بلند شده، مادّه‌های سخت به حالت مایع، یعنی به مگمه تبدل می‌یابند. مگمه هنگام از قعر به قَبَتهای بالایی لیتاسفیره حرکت کردنش به قسمهای گوناگونترکیب تقسیم شده، مادّه‌های بخارشوندة خود را گم می‌کند. بعد خنک شده کریستلّ بستن مگمه در قشر زمین جنسهای انتروزیوی، پس از ترکشها را پُر کردن آن جنسهای رگی و همچون لوه به روی زمین ریخته خنک شدن مگمه جنسهای ایفّوزییی (ولقانی) حاصل می‌شوند. ترکیب و خصوصیت مگمه را با راه آموختن جنسهای کوهی مگموی مویین کردن ممکن است. از روی ترکیب شیمیایی مگمه به یکچند تیپهای اساسی و گروهها تقسیم می‌شود: 1) مگمة اولترهساسی، به مقدار زیاد fe، mg و خیلی کم si03 دارد، از آن جنسهای پیریداتیت، دونیت حاصل می‌شود؛ 2) مگمة اساسی یا بزلت و جنسهایش بزلت، گبّ را، ناریت؛ 3) مگمة ترش یا گرنیتی و جنسهای آن گرنیت، گرنادیاریت، لپریت؛ 4) مگمة عشقاری، جنسهایش سیانیت و سیینیتهای نیفیلیندار. مگمه‌های اولترهساسی و اساسی در قَبَتهای بالایی منتیه و مگمة گرنیتی در قعر قشر زمین به وجود می‌آیند. یک گروه عالمان (ن. ا. باوان، ا. ن. زیرنتسکیی و دیگر) موجودیّت یگانه نخستمگمة بزلتی را اعتراف کرده، چنین می‌شمارند، که از آن با راه دیفّیرینتسیتسیه یا اسّیمیلیتسیه تمام تیپهای باقماندة مگمه به وجود می‌آیند. به عقیدة ف. ک). لیوینسان-لیسّینگ و دیگر تمام جنسهای مگموی از دو نخستمگمه-اساسی (بزلتی) و ترش (گرنیتی) حاصل شده‌اند، که پیدایش آنها در منتیة بیلایی و طبقه‌های گوناگون قشر زمین به عمل آمده است. پیدایش بسیار کانهای ثروتهای زیرزمینی با مگمه علاقه‌مند است. هنگام دیفّیرینتسیتسیه و کریستلّبندی مگمه کانهای گوناگون مگموی و از حساب کامپانینتهای بخارشوندة آن کانهای گیدراتیرملی، گرییزینی، سکرنی و غ. پیدا می‌شوند. نیگ. نیز کانهای مگموی.

د .: زوریتسکیی ا. ن، ازویرجینّыی گارنыی پارادы، م. ، 1961؛ مگمه ملاگلوبینّыخ کمیر، م. ، 1070؛ پرابلیمы مگمы ا گنزیسه ازویرجینّыخ گارنыخ پاراد، م. ، 1963.

و. عالماو.