مجنون چپنویس

مجنون چپنویس (سال تولد و وفات نامعلوم) ، خوشنویس، شاعر و دانشمند عصرهای 16 فارس-تاجیک. زادگاهش ش. هرات. پسر شاعر کمال‌الدّین مه­مود رفیقی بوده، نام پُرّة خودش معلوم نیست. «مجنون» تخلّص ادبی است. خطّاط ماهر بوده، به دست چپ نیز خط را زیبا می‌نوشته است. مخصوصاً خط نستعلیق را به درجن عالی می‌نوشته است. مجنون چپنویس خطی اختراع کرد، که از شکل و ترکیب کلمات آن صورت انسان و هیوان پدیدار می‌شد. از خطوط ساختن هر گونه شکل و صورت پیش از مجنون چپنویس معمول نبود. از این رو، مؤلفان سرچشمه‌ها مجنون چپنویس را موخترس خط «توأمان» دانسته‌اند. خود او نیز در این پارچة شعری‌اش گفته است:

توعمان مخترع: مجنون است،

ک قلم چهرکُشایها کرد.

تا شدم مخترع و صورتکش،

ختکم صورتکی پیدا کرد.

مجنون چپنویس میراث ادبی و علمی بایی داشته باشد هم، به ما تنها 4 رساله‌اش به یادگار مانده است: «آداب خط» (1514) ، «سواد-ال-خط»، «رزم-ال-خط» (منظوم) ، «مرکّبسازی». این چهار رسالة وه‌ای در بارة صنعت خوشنویسی، اصولهای استحصال رنگ و تراشیدن قلم بحث می‌کنند. «رسم-ال-خط» س. 1534 تع­لیف گردیده، به تخماسی 1 بخشیده شده است. نسخه‌های رساله‌های او در کتابخانة شعبة لنینگردی انستیتوت شرق‌شناسی اف ا.ج.ش.س. و انیویرسیتیگ تهران محفوظند. همچنین از آثار خطّاطی او یک قطعه از مرقّع بهرامّیرزا در کتابخانة استامبول و یک قطعة با دست چپ نوشته‌اش در مجموعة عالم ایرانی مهدی بیانی موجود است. در سرچشمه‌های ادبی تعلی­ف «لیلی و مجنون» و کتابی را با عنوان «ناز و نیاز» به مجنون چپنویس نسبت داده‌اند. امّا نسخه‌های هر دو کتاب تا به حال پیدا نیست.

د .: میکلوخا-مکله‌ای ن. د. ، و دیگ. نیکاتارыی ریدکی ا انیکلنыی پیرسیدسکی ا تدجیکسکی روکاپیس و سابرنی لایو ان ا.ج.ش.س.. م. ، 1960؛ اسدولّه‌یف س. ، «لیل ا مدجنون» و فرسییزыچنایی لیترس. بیابیبلیاگرفیچیسکیی آبزار. د. ، 1981.

س. اسداللهیف، ا ،. مخصوماو.