لیباس ملّی تاجیکان

لیباس ملّی تاجیکی: معلوماتهای قدیمه عاید به لباس اجدادان قدیمترین تاجیکان در اثرهای مورخان یونانی و ختایی وامیخورند. بازیافتهای آرشیالوگی، سوره‌های روی دیوارها و تصویرات روی سنگ شهادت می‌دهند، که اجدادان تاجیکان از دورة تشکّل تاریخیشان دارای نمودهای گوناگون کلّه‌پوش و کولاه و پریدمیتهای آرایش و زیب و زینت ملّی بوده‌اند.

تدقیقات بازیافتها، خصوصاً متریالهای عصر 19 و اوّل عصر 20 گواهی می‌دهند، که لباس تاجیکان قسم شمال و جنوب تاجیکستان حاضره از یکدیگر اندکی فرق داشت. این فرقیت به اقتصادیات و شرایط گیاگرفی وابسته بود. لباس زنان از کورته، ایزار، پایفزال، سربند، آرایش سر و گردن، سرگیرک و فرنجی و چشمبند (اساساً در شمال تاجیکستان) عبارت بود.

د و نمود کورته معلوم بود: یکقد (تونیکا) ، که حالا فقط در دهات دوردست پیرزنها می‌پوشند و کمزولچدار، که حالا هم می‌پوشند. کورتة یکقد را دو خیل می‌دوختند: کمرتنگ و دامنوسیع و دراز و دامنش کمی وسیع، که از دو پهلویش تیریز می‌انداختند. پایان کورته‌های دراز تا به بجولک پا می‌رسید. در قسم شمال تاجیکستان یک نمود کورتة رسمی می‌دوختند، که آن چرتچه نام داشت. پشت این خیل کورته‌ها یکقد بوده، کمزولچة پیشش چین-چین دوخته می‌شد.

در تاجیکستان کورته‌های کوتاه رسم بود، که وه‌ای کورتة تگ نام داشت و آن را از زیر کورته می‌پوشیدند. گریبان کورته‌های زنانه را دو خیل می‌دوختند: پیش‌کُشاد یا بوغک. کورتة گریبانش می‌شکُشاد را اساساً زنهای سالخورده می‌پوشیدند، که آن کمرچه یا توگمه داشت. کورتة گریبانش بوغک را دختران و عروسان و جوانزنان می‌پوشیدند. کورته‌های زنانه از دخترانه فقط با دوخت گریبان فرق می‌کردند. گریبان چنین کورته‌ها افقی بریده شده، با مغزی، زهگول و گلدوزی‌ آرا داده می‌شد. در جنوب تاجیکستان کورته‌های عیدانه، طویانه و روزمرّه را گل می‌پرتافتند و یورمه‌دوزی می‌کردند. در شمال گریبان کورته و بعضاً دامن آن را یورمه یا گلدوزی می‌کردند.

پایفزال زنانه از محسی، کفش چوبین و چرمین عبارت بود. زنان وقت کار بعضاً چاروق و موزه می‌پوشیدند. لباس تگپوش مردان از ایزار دراز وسیع و کورته عبارت بود. بُرش و دُخت کورته در همه جا یک خیل بوده، فقط با شکل گریبان فرق می‌کرد. درازی آن عادتاً از زانو پایان بود، ولی برای جوانان کوتاهتر می‌دوختند. گریبان کورته را افقی یا شاقولی، بعضاً افقی و شاقولی بریده، مغزی می‌دواندند یا شیرازه می‌چسپاندند.

در شمال تاجیکستان کورته‌های گریبانبوگک تگمه‌دار رسم بود. در اکثر ناحیه‌های تاجیکستان از بالای کورته یکته، جیلک بی‌استر می‌پوشیدند. در قراتیگین، درواز، یغناب، مستچاه در پیش جیلک از زیر متاع چارکنجة درازرویه می‌دوختند، که آن وظیفة کورته را ادا می‌کرد. در شمال تاجیکستان یکتههای پیش‌کُشاد را به جای کورته می‌پوشیدند. در پامیر و بعضی قشلاقهای درواز از روی کورته کمزولچه‌های کوتاه بی‌آستین (وسکت) می‌پوشیدند. نامه‌های سیرپَخته و کم‌پَختة ابره و استردار، که در لب دامن، سر آستینش زه می‌شناندند، اینچنین چکمن ماخوتی، پشمین و پوستین لباس زمستانه حساب می‌یافتند.

بعد روسیه  اسیای میانه را زپت نمود در بین ساکنان این سرزمین، از جمله تاجیکان، خیلهای نو پایفزال و غیره پیدا شده، لباس اروپایی رسم شد. حالا جای کورته‌های یکقد و چکمن، چاروق و موکی را پلتای و کاستیوم، پلش، م و-زه و باطنکه می‌گیرد. ولی عنعنه‌های بهترین لباس ملّی تاجیکان تکمیل می‌یابند و اهمیت خود را گم نکرده‌اند.