خورّمیه

خورّمیی، جریان دینی و فلسفی عصرهای میانه را گویند، که غایه‌‌های مزدکیه و شیه‌های افراطی را اساس تعلیمات خود قرار داده است. این جریان را معمولاً به نا­م زن مزدک-خرّمه نسبت می‌دهند. پیروان xورّمیه دو گروهند. گروه یکم را خرّمیة قدیم یا موهمّیریه می‌نامند، که در ناحیه‌های آذربایجان و ارمنستان و همدان و اصفهان انتشار یافته بود. آنها را اصلاً آتش‌پرست و پیروان مزدک می‌دانند، که بعداً به دین اسلامگراییده‌اند. گروه دوّم خرّمیة بابکیه است، که بابک را سرور خود حسابیده، به مقابل خلافت عرب و ترتیبات فئودالی مبارزه می‌برد. محقّق ایرانی عبّاس اقبال جریانهای بابکیه و موهمّیریّه را، که در عهد مأمون خروج کرده بودند، با xورّمیه یک می‌داند.

پیروان xورّمیه امامت را اعتراف نموده، باوری داشتند، که امام آنها نیز به صفت مهدی برمی‌گردد و در روی زمین عدل و انصاف را برقرار می‌کند. پیروان ابومسلمرا هم xورّمیه می‌نامند. در بعضی سرچشمه‌ها آنها با نام خرّمدینان یاد شده‌اند. xورّمیه تناسخ را قائل بوده، تناسب جسم و جان را به طور ایده‌آلیستی شرح می‌دهد. بنا به تعلیمات xورّمیه رسیدن وحی الهی یکباره به دو-سه کس امکان‌پذیر است. xورّمیه جسم را تغییرپزیر و فانی و روح را تغییر‌ناپذیر و ابدی می‌شمارد. مسئلة جزای و سزا را به روح منسوب می‌داند. xورّمیه در زمینة تعلیمات امامت فرز و مراسمهای دین اسلام را رد می‌نماید.

پیروان xورّمیه نوشیدن مه‌ای و ایش و عشرت را (به شرطی که به کسی ضرر نارد) روا می‌دانستند. xورّمیه بعد شکست عصیان بابک به طرز پراکنده در آذربایجان و بعضی دیگر شهرهای ایران، از قبی­ل ره‌ای، اصفهان و غیره تا نیمة اوّل عصر 10 عمل نموده است. بعضاً کیسانیان، عبّاسیان و حارثیان را نیز xورّمیه می‌نامند.

د .: بیلییف ا. ا. ، عربы، اسلم ا عربسکیی خلیفت ا رنّیم سریدنیوی­کاوی، م. ، 1965؛ پیتروشیوسکیی ا. پ. ، اسلم و ارنی و 7-15 وی­کخ، م. . 1966.                م. سلطاناو، ا. نظراو.