خانی خوقند

خانیی خوقند، دولت فئودالییست، که عصرهای 18-19 در وادی فرغانه (مرکزش ش. خوقند) وجود داشت. نمایندة قبیلة منگ شاهرخ-بی (اساس‌گذار xانی xوقند) س. 1710 در مضافات خوقند ملک نه آن قدر کلان به دست آورده، خود را از امارت بخارا جدا و صاحب‌اختیار اعلان کرد. نبیرة او اردانه-بی (وف. 1774) در مبارزه بر همسایه‌هایش غالب آمده، در هیت اندیجان، نمنگان و مرغیلان xانی خوقند را تشکیل نمود. امیر بخارا xانی خوقند را همچون دولت صاحب‌اختیار (س. 1758) شناخت.

xانی xوقند در دورة حکمرانی امیران عالمخان (حکمر. 1800-09) ، عمرخان (حکمر. 1809-22) ، محمّدعلیخان (مدلیخان) (حکمر. 1822-42) از جهت سیاسی  پورقووت و از جهت تیرّیتاری  خیلی وسیع گشت. به هیت آن تاشکینت، خوجند، قراتیگین، درواز، کولاب و آلایی همراه کرده شد. حاکمان xانی خوقند در سرحد قزاقها قلعه‌های مستحکم آقمسجید (قیزیلوردة حاضره) ، او-لیاتا (ش. جمبول) ، پیشپیک (ش. فرونزی) و غ. بنا کردند.

ساس زراعت را در xانی xوقند پخته‌کاری  وه شالیکاری  تشکیل می‌داد. در شهرهای کلانترین خان خوقند، اندیجان، نمنگان، مرغیلان، تاشکینت، خوجند و غ. هنرمندی ، کاسبی ، خصوصاً شاهبافی  وه بافندگی  ترقّی  کرده بود. محصولات به دیگ. جایها برده می‌شد. در زمان حکمرانی مدلیخان عصیان و شوریشهای خلقی  بیسیار cap می‌زد. از وضع ناآرامی xانی xوقند استفاده برده، امیر بخارا نثر‌الله به مدلیخان ضربة سخت زده، یک قطار ولایتهای در اختیار او بوده را (تاشکینت، خجند) ضبط نمود. در خجند والی بخارا حاکم تعیین گردید. امّا شیرلیخان (عمک‌بچة امنر عالمخان) ، که با تکلیف فرغانگیها آمده بود، مأموران بخارایی را رانده، هجومهای نو امیر نصرالله را زده گرداند. شیرلیخان حاکمل خجند شده، از سر نو تاشکینت و خجند را به دست آورد. پس از وفات شیرلیخان پسر خردسال او خدایارخان اعلان شد. ولی سردار دولت اصلاً مسلمانقول (نایب خان) بود. به حاکمیت دولتی  وه تمام وظیفه‌های حربی و گرجدنی  ساسن قپچاقها اختیارداری  میکردند. آنها به سر خلق محنتکش رنج و مصیبتهای زیادی آوردند. قپچاقها اهالی مهمی محلی را بی‌رحمانه استثمار نموده، زمین و دارایی آنها را تاراچ می‌کردند. در بینّ فئودالان قپچاق برای حاکمیت مبارزة پرشدت اوج گییفت. خدایار از این حالت استفاده برده، به مسلمانقول و طرفدارانش ضربة قطعی  زد. سینت. 1851 قتل عام قپچاقها cap شده، آنها پرّه تارمار گردیدند.

در میانة ا. 19 آسیای میانه را ضبط کردن حکومت پادشاهی روسیه آغاز یافت.

قوشونهای روسیه 17 مه‌ای 1865 ش. تاشکینت، 24 مه‌ای 1866 خجند را اشهال کردند. خدایار تیرّیتاریه بسیار را از دست داد. به زمّ آن ‌اندازها را زیاد نمود. این کار او باعث ناراضیگی پراوج خلق و cap زدن شورش (س-های 1874-76) گردید. شورش پایة xانی خوقند را سست کرد.

قوشونهای روس 2 ماه بر ضد شورشگران مبارزه برده، آنها را شکست دادند. 19 فیور. 1876 xانی xوقند برهم خورده، سرزمین آن به هیت ژنرال-گوبرناتوری ترکستان داخل شد.       ش. شریف‌اف.