خانی خیو، دولت فئودالی در آسیای میانه، که س. 1512 ایلبرسخان (حکمر. 1511-38) ، پسر بیرکسولتان از اولاد جوجی تشکیل کرده بود. به این خوانی واهة قدیمی زراعتکاری خوارزم، زمینهای ترکمننشین منقیشلاق در محل کوههای بلخش، دهستان و قسم شمال خراسان داخل میشدند. اهالی xانی xیوه. اساساً اولادان ساکنان قدیمة خوارزم، قبیلههای گوناگون ترکمن و ازبیکهای بادیهنشین بودند، که با زراعت و چارواداری مشغول میشدند. س. 1740 نادرشاه (1736-47) xانی خیوه را اشغال کرد، ولی س. 1747 وهای استقلالیّت خود را باز به دست آورد. س، 1763 به سر دولت xانی xیوه نمایندة فئودالان ازبک محمّد امین (1763-90) آمد، کن در عهد او جنگهای بینیقبیلوی فئودالی سوستّر شد و این باعث ترکقی کردن کاسبی وه تجارت گردید. این پراتسیسّ تا آخ. ا. 18 و نیمة یکم ا. 19 دوام کرد.
س. 1804 در xانی xیوه سلالة قنغراتها قطعیاً پایدار گردید، که آن تا 1920 دوام کرد. نمایندة این سلاله محمّدرهیم i (1806-25) ساخت دولتداری مملکت را به ترتیب درآورده، شورای عالی را تأسیس داد، در ساحة مالیه اصلاحات گذراند، باجخانه و سکّهزنی تنگة طلا را به راه ماند، همة ملکهای خرد مستقل، از جمله قراقلپاقهای آزادی دوست را نیز به خود تابع نمود. س. 1873 در xانیگری xیوه پراتیکتارت روسیه برقرار گردید. اگرچندی حکومت پادشاهی وه برجوزیة روس در xانیگری xیوه سیاست مستملکداری را گذرانده باشد هم، در دورة پراتیکتارت در xانیگری xیوه قوّههای استحصالکننده ترقّی کرد. زراعت، کاسبی ینکیشاف یافت، کارخانههای پَختهتازهکنی ، روغنکشی ، تحویل اشیای خ. ق. و غ. ساخته شد. در سالهای 1912، 1915-16 مبارزة بین گروههای فیادلی ازبک و ترکمن برای حاکمیت، زمین و آب و غارت کردن محنتکشان تیز و تند شد. در این دوره در مملکت ظلم فئودالی بر عامّه پُرزور گردیده، باعث اوجگیری مبارزة صنفی گردید. به قوّت گرفتن حرکت ضدفیادلی محنتکشان xانیگری xیوه روالیوتسیههای برجوزی و دموکراتی در روسیه و ترکستان (سالهای 1905-07 و فیور. 1917) تأثیر کلان رساندند. به انکشاف منبعدة حرکت روالیوتسیانی محنتکشان xانیگری xیوه روالیوتسیة کبیر ساتسیلیستی اکتبر تکان بزرگ داد. برآمدهای ضدفیادلی محنتکشان خصوصیت عامّوی پیدا کردند. با تشبث بلشویکان روس (که در xانیگری xیوه زندگی وه در کارخانههای صناعتی کار میکردند) و بلشویکان خوارزم و قسم پیشقدم جوانخیوگیان در xانیگری xیوه نخستین یچییکههای کمونیستی پیدا شدند. محض بلشویکان خوارزم با یاری بیغرضانة بلشویکان روس و ترکستان روالیوتسیة خلقی خوارزم را با موفقیت به عمل برآوردند. فیور. 1920 خان سرنگون کرده شده، اپر. خود همان سال-ریسپوبلیکة xaلقی ساویتی خوارزم (رخسخ) تشکیل کرده شد.
ت. گ. توختمیتاو ،