خلیل ابن احمد

خلیل ابن احمد-(تقریباً 719، بسره-791، همان جا) ، فیلالاگ عرب، اساس‌گذار عروض. نمایندة مکتب فیلالاگی بسره، شاگرد ابومر ابن الا. افکار و عقاید علمی و اشعار xلیل ابن احمد توسط آثار شاگرداپش-سیبویه، اسمه‌ای و دیگ. باقی مان-ده‌اند. اثر مهمتریپ x. ا. ا. نخستین فرهنگ زبان عربی می‌باشد. ترتیب مادّه‌های فرهنگ xلیل ابن احمد از روی تلفّظ سرهرفها (حلق، زبانی، دندانی و لبی و غیره) است. آن با حرف «این» () آغاز می‌یابد و «کتاب-ال-این» نام گرفتنش از همی جاست. تا زمان ما مختصر «کتاب-ال-این» در تحریر ابوبکر زوبیدی رسیده است. علم عروض در ادبیات و زبان عربی پیش از xلیل ابن احمد سابقه نداشت. xلیل ابن احمد وزن اشعار شاعران تا اسلامی و بعد اسلامی عرب را در 15 بهر و بحرها را در 5 دایره دسته‌بندی و تصنیف نمود. برای عنصرهای شعر اصطلاحات رکن، علّت و زحاف و غیره را آفرید، که امروز در علم عروض مستعمَلند. ساخت شعر یک قطار مردم شرق، از جمله، عروض فارسی-تاجیک و ترکی بر عروض xلیل ابن احمد بنیاد یافته است. بعضی عروضشناسان معاصر معتقد‌اند، که xلیل ابن احمد از زبانهای یونانی و سنسکریت باخبر بود و در اختراع عروض از ساخت شعر این زبانها استفاده کرده است. به xلیل ابن احمد اینچنین اختراع علامتهال حرکت، که در خطّ عربی معمولند، نسبت داده می‌شود. «کتاب-ال-اقاع» («کتاب عاید به ریتمیکه») ، «کتاب-ان-نغم» («کتاب آهنگها») ، که هر دو از مسائل موسیقی بحث می‌کنند به xلیل ابن احمد منسوبند.                     م. امراو.