فریدون یکی از پیرسانجهای اساطیر قدیم ایرانی و «شاهنامه» فردوسیست. از «معلومات کتابهای «ریگویده» و اوستا («آبان-یشت»، «دروسپ-یشت»، «زامیاد-یشت»، «یسنا» و غیره) برمیآید، که قصّه و روایتها عاید به فریدون در هزارة 2 تا میلاد وجود داشتهاند. اسطورة فریدون، نام و نسب او نسبتاً پرّهتر در آثار پهلویی (کتابهای «بندهیش»، «مینو خرد» و غیره) ، تاریخهای اسلامی («تاریخ طبری») ، اینچنین «آثار-ال-باقیه» بیرونی، «مجمل-ات-تواریخ» مؤلف نامعلوم و غیره آمده است. در تاریخهای اسلام بنیادگذاری عید مهرگان به زمان فریدون، به یاد روز غلبة وهای بر ضحّاک منسوب دانسته شده است.
فیردوسی در آفریدن این آبرز از قصّه و روایتهای قدیمی، اساطیر اوستایی و پهلویی استفاده کرده است. موافق معلومات و فریدون از اولاد جمشید بود. عورا مادرش از قلمرو ضحّاک گریزانیده، به شیر گاوی با نام برمایه کلان کرد. فریدون به کمال رسیده، با یاری کاوة آهنگر صاحب تخت و تاج گردید و ضحّاک را در کوه دماوند زنجیربند کرد. فریدون در آخر عمر کشورش را بین سه پسرش-ایرج، سلم، تور تقسیم کرد. فردوسی در اساس معلومات اساطیری باشد هم، آبرز، حکمران عادل و باتدبیری را به وجود آورده است، که به ایدهآل شاعر، به واقعهها و وضع اجتماعی و سیاسی زمانش سازگار بود. داستان فریدون و پسران او موافق تصویر فردوسی اهمیت کلان پند و اخلاقی نیز دارد. قصّة برادرکُشی، که فردوسی در داستان فریدون دو بار به آن مراجعت کرده است (بار اوّل برادران فریدون-کیانوش و پرمایه میخواستند فریدون را از میان بردارند) ، بیشبهه، انعکاس واقعات پرشور زمان شاعر است و بار دیگر از حقیقتنگاری فردوسی گواهی میدهد.
اید به فریدون در نثر عامیانة فارس-تاجیک («سمک اییار») ، ایجادیات دهنکی خلق قصّه و افسانهها وجود دارند. در ایجادیات اکثر شاعرایی فارس-تاجیک نیز از فریدون یاد میشود.
دبیات: ابوالقاسم ا فردوسی، شاهنامه، جلد 1، دوشنبه، 1964. م. دلاوراف.