فرهنگ

فرهنگ، لغت، کتابیست، که در آن واحدهای زبانی (کلمه‌ها، عباره‌ها، مارفیمه‌ها و غیره) با ترتیب موین آمده، اصل برآمد، معنا، مورد استفاده، ترجمة آنها به دیگر زبان داده می‌شود. فرهنگ در دوره‌های خیلی قدیم به وجود آمده (نگرید لیکسیکاگرفیه) ، برابر تشکّل زبان ادب ترقّی کرده است. دو گروهم اساسی فرهنگ وجود دارد: ایندیکلاپیدی که اسم آدمان مشهور تاریخی و اساطیری، نامهای جغرافی. اصطلاحات علم و تکنیکه، واقعه‌های بزرگ تاریخی و غیره را شرح می‌دهد؛ فیلالاگی یا لنگویستی، که در آن کلمه، عباره‌ها و خصوصیتهای گرمّتیکی و اسلوبی آنها تفسیر می‌شود.

میان این فرهنگها عمومیت هم به نظر می‌رسد: از روی الفبا ترتیب یافته‌اند و بسیار کلمه‌ها برای هر دو گروه مشترک‌اند. امه و اصول تفسیر فرق دارد. فرهنگ انسیکلوپدی نه کلمه، بلکه اصطلاحست را ایضاح داده، معناهای مجازی و نشانه‌های گرمّتیکی را در بر نمی‌گیرد. در فرهنگ لنگویستی باشد، بی‌واسطه خود کلمه تفسیر شده، جیز افادشونده بسیار مختصر شرح می‌یابد. فرهنگ انسیکلوپدی از روی یک ساحة علم یا تکنیکه هم فراهم می‌آید. فرهنگ لنگویستی به عمومی و مخصوص جدا شده، یکی کلمه و اصطلاحات سیراستعمال و دیگری یک حصّة ‌کلمات، مثلاً، کلمه‌های اقتباسی (فرهنگ کلمه‌های خارجی) ، فرزیالوژی (فرهنگ فرزیالاگی) ، سنانیمها (فرهنگ سنانیمها) انتانیمها (فرهنگ انتانیمها) ، کلمه‌های نو (فرهنگ کلمه و عباره‌های نو) را در بر می‌گیرد. فرهنگ را اینچنین به تفسیری یکزبانه و دوزبانه (بسیارزبانه) یا ترجمه (مثلاً، فرهنگ روسی-انگلیسی، تاجیکی-روسی و غیره) تقسیم می‌کنند. در لغتهای املای و آرفاگرفی، کلمه‌سازی، بسامد و چپّه، که به جهتهای شکل زبان آیدند، تفسیر معنا شرط نیست. ولی فرهنگهای تفسیری، دوزبانه (ترجمه) ، سنانیم، فرزیالاگی، آمانیمی، ایتیمالاگی، کلمه‌های خارجی و غیره با طرفهای سمانتیکی لغت سر و کار داشته، شرح معنا را طلب می‌کنند. عموماً در فرهنگ فونتیکه، مارفالوژی، سینتکسیس و تاریخ زبان انعکاس می‌یابد. فرهنگ تفسیر املای اساسی کلمه، شکلهای آن، زده، حصّة ‌نوتق، جنسیت، جمعبندی و غیره را فرا می‌گیرد، که هر یک آنها پرمیتر لیکسیکاگرفی نامیده می‌شوند. علی‌الخصوص فرهنگهای تفسیری و ترجمه پرمیترهای زیادی دارند، که هر کدام آنها با علامتهای مخصوص اشاره‌ شده‌اند. حالا بیشتر از 60 پرمیتر لیکسیکاگرفی معلوم است. مثلاً، در «فرهنگ زبان تاجیکی» زیاده از 15 و در «روسّکا-تدجیکسکیی سل‌آور» (1985) بیشتر از 30 پرمیتر وجود دارد. فرهنگهایی نیز هستند، که از روی یک یا دو-سه پرمیتر تألیف یافته‌اند (مثلاً، لغت آرفاگرفی، لغت چپّه و غیره). فرهنگهای تاجیکی پیش از روالوتسیه اکتبر اساساً تفسیری بودند. در دورة ساویتی نوعخای دیگر فرهنگ (دوزبانه، اصطلاحات و غیره) به میان آمده‌اند. و. کپرناو.