اتناگرفیی (از یون. ethnos-قبیله، خلق و… گرفیل) ، فنّ جمعیّتیست، که خلقهای و گوروههای ایتنیکی، تاریخی پیدایش آنها (ایتناگینیز) ، طرز زندگی و مناسبتهای تاریخی و مدنی آنها را میاموزد. ه. همچون علم در ا. 19 به وود آمده است.
غلبة ریف. اکتبر در انکشاف منبعدة ه. صحیفة نو گشاد. سالهای اوّل حاکمیت ساویتی در لنینگرادو مسکو برای تدقیق همهطرفة ه. مرکزهای کلان علمی (مس. ، س. 1917 کمیسیون عاید به آموزیش هیت ایتنیکی خلقهای روسیه و مملکتهای همسایه، س، 1930 در زمینة آن این-ت آموزیش خلقهای ا.ج.ش.س. تشکیل شد) ، س. 1926 ج. «اتنوگرافیه» (از 1931 «ساویتسکیه اتنوگرافیه») تأسیس یافتند، که آنها اهمیت کلان علمی داشتند. س. 1933 در لنینگراداین-ت انتراپالوژی، اَرخیالوگیه (باستانشناسی) و اتنوگرافیه تشکیل شد، که آن س. 1937 به این-ت اتنوگرافیة اف ا.ج.ش.س. تبدل یافت.
نشر اثرهای کلانحجم، از جمله «نرادы میره» («خلقهای جهان»، 13 د. ، 18 کتاب، زیر تحریر س، پ. تالستاو) ، «آچیرک آبشیی اتنوگرافی» («آچیرکهای اتنوگرافیة عمومی»، ج. 1-5، 1957-69) یکی از کارهای جمعبستی اتنوگرافهای ساویتی میباشد.
در اتّفاق ساویتی این-ت اتنوگرافیة اف ا.ج.ش.س. به نام ن. ن. میکلوخا-مکلهای، ان-تها، موزیّها تدقیقات علمی اتنوگرافی میبرند. س. 1948 در یونسکو اتّفاق بینلخلقی انتراپالاگها و اتنوگرافها تأسیس یافت.
ینکیشاف ه. در تاجیکستان. معلوماتهای قدیم اتنوگرافی دایر به اجداد تاجیکان در آثار مورخان یونانی و ختایی و «حجّتهای قلعة موغ» دچار میآیند. بعد تشکیل دولت سامانیان و همچون خلقیت تشکّل یافتن تاجیکان (ا. 10) راجع به ایتناگینیز، طرز زندگی، حیات مادّی و معنوی آنها متریالهای فراوان گرد آورده شدند. در ا-های 9-10 اثرهای ابوبکر نرشخی («تاریخ بخارا») ، «حدود-ال-عالم»، ابوالقاسم فردوسی («شاهنامه») ، ابوعلی سینا («ال-قانون فی-ت-طبّ») ، طبری، بلازوری، استخری، ابن هوقل، مقدّسی، یعقوبی تألیف گردیدند، که در آنها معلوماتهای اتنوگرافی دایر به تاجیکان خیلی زیادند.
در ا-های 11-12 ابوریهان بیرونی («آثار-ال-باقیه») ، ابولفزل بیهقی» («تاریخ مسعودی») ، ناصر خسرو («سفرنامه») ، عمر خییام («نوروزنامه») دایر به مدنیّت مادّی (اقامتگاه، سر و لباس، خوراک) ، مناسبتهای عایلوی، عرف و عادت، عیدهای خلقی (مهرگان، سده، نوروز) و غ. معلوماتهای زیاد دادهاند.
متیریلهای فراوان اتنوگرافی در عهد تیموریان (ا-های 14-15) بیشتر به نظر میرسند. از آثار این دوره اثرهای حافظ ابرو («زبدت-ات-تواریخ») ، ابدورّزّاق سمرقندی («مطلع-اس-سعدین و مجمع-ال-بهرین») ، ابویسهاق اطعمه («کنز-ال-اشتها»، «موزفّر و بغرا»، «ماجرای برنج و اوگرا») و غ. بیشتر جالب دقّتند.
در ا-های 16-18 یک قطار مورخان، شاعران و نویسندگان محلی (بابور، واصفی، حافظ تنیش بخارایی، سییدای نسفی) و سییادان اروپایی (ا. جینکینسان، ف. بینیوین، ف، افریماو، ا. خاخلاو) در آثار و خاطرههای خود مشغولیت (دهقانی، هنرمندی) ، عرف و عادت، طرز زندگی، مدنیّت مادّی و معنوی را وسیع تصویر نمودهاند. در این دوره مناسبتهای تجارتی آسیای میانه و روسیه رواج یافتند. تنها در ا. 17 از امیران بخارا به روسیه 16 سفارت، از مسکو به بخارا 5 سفارت فرستاده شدند. سفیران روس به غیر از مقرّر نمودن علاقههای تجارتی، اینچنین به گردآوری متریالها دایر به حیات اقتصادی و اجتماعی، مدنیّت مادّی و معنوی اهالی این سرزمین، از جمله تاجیکان مشغول شدند.
در آخ. ا. 18-ابت، ا. 19 سییاهان (ا. مورویل، ت. س. برپشیف و دیگ .) اثرهای کارکتر اتنوگرافی داشته نوشتند.
بعد به روسیه همراه کرده شدن آسیای میانه آموزیش منتظم و همهطرفة این کشور cap شد. س-های 70-80 ا. 19 عالمان روس دایر به اتنوگرافیة خلقهای آسیای میانه (هیت ایتنیکی، انتراپالوژی، طبیعت، اقامتگاه، مناسبتهای عایلوی، اسباب روزگار، دهقانی، هنرمندی و غ .) متریالها گرد آوردند. س. 1870 در سمرقند، بخارای شرقی و وادی فرغانه ایکسپیدیتسیههای اتنوگرافی تشکیل کرده شدند.
تدقیق علمی اتنوگرافیة تاجیکستان تنها بعد غلبة ریف. کب. ساتس. اکتبر آغاز یافت. س. 1921 یک گوروه اتنوگرافها با سرداری م. س. اندرییف در ویل. سمرقند عاید به مراسمهای دینی تاجیکان و ازبیکها معلوماتهای مهم گرد آوردند.
تدقیقات بیواسطة اتنوگرافی س. 1934 از طرف کارمندان سیکتار تاریخ و زبانشناسی بزة تاجیکستانی اف ا.ج.ش.س. آغاز یافت. سیکتار ایکسپیدیتسیهها تشکیل نمود، که در آنها عالمان م. س. اندرییف، ک. ا. کیسلیکاو، ا. م. پیشیریوه اشتراک کردند.
اتناگرفهای تاجیکستان از س. 1948 به تحقیق همهطرفة اتنوگرافی تمام حدود ریسپوبلیکه شروع کردند. از روی پراگرمّة یگانه آموختن اهالی ریسپوبلیکه امکانیت داد، که دایر به مدنیت و طرز زندگی آنها معلومات مهم گرد آورده، عموممیت و خصوصیتهای فرقکنندة تاجیکان ناحیههای کوهیستان و وادینید، سرحدهای ناحیههای اتنوگرافی مویین کرده شوند. س-های 1948-49 ریانهای ویل. کولاب، منبعد قراتیگین و درواز (1952-57) ، بالاآب زرافشان (1958-61) ، جای گاس-ا نارک (1963-66، 1969) تدقیق کرده شدند. در نتیجه یک قطار اثرده کلانحجم «تاجیکان قراتیگین و درواز» (3 کتاب) ، «مدنیّت مادّی تاجیکان بالاآب زرافشان» و غ. نشر گردیدند.
ز س. 1959 اتنوگرافهای تاجیکستان یکجایه با خادمان علمی این-ت اتنوگرافی به نام ا. ن. میکلوخا-مکلة اف ا.ج.ش.س. «اطلس تاریخی و اتنوگرافی آسیای میانه و قزاقستان»، خریطههای محلهای پهنشوی نمودهای گوناگون مدنیّت مادّی و معنوی تاجیکان را ترتیب میدهند. آنها اینچنین در موضوع «عاید به تاریخ تشکّل یافتن اهالی تاجیکستان و گوروههای ایرانی بیرون از حدود آن، مدنیت و طرز زندگی گوروههای علیحدة تاجیکان-یغنابها، تاجیکان ورزاب، قرتاغ، فیزآباد تدقیقات علمی میبرند. از طرف کارمندان سیکتار اتنوگرافیه و تاریخ مدنیت یک قطار مونوگرافها البامها، به مانند «دهقانی تاجیکان حوزة د. خنگاب در دورة تاریوالیوتسیانی» (م. رحیماف، 1957) ، «مدنیّت مادّی» مستچاهیان تا و بعد به زمینهای نوکارم مهاجر شدن آنها» (م. ا. حامدجاناوه، 1965) ، «خواجگی قشلاق تاجیکان ریان لنیناباد رسّ تاجیکستان تا روالیوتسیة اکتبر» (ن. ن. ارشاو، 1966) ، «البام لباس خلقی تاجیکان» (ن. ن. ارشاو و 3. ا. شراکاوه، 1968) ، «دیهه و اقامتگاه تاجیکان بالاآب زرافشان» (ا. دویداف، 1970) ، «لباس زنان تاجیک کوهستان تاجیکستان» (3. ا. شراکاوه، 1971) ، «نکاح و تویی» اهالی خجند در دورة نو» (x. ر. ایشانقولاو، 1972) ، «دهقانی تاجیکان وخان و اشکاشیم (غرب پامیر) در ا. 19-ابتدای ا. 20» (آچیرک تاریخی و اتنوگرافی، ا. محییالدیناف، 1975) نشر شدند.
اتناگرفها (ا. ک. پسرچیک) آرشیو م. س. اندرییف را به نشر تییار کرده ایستادهاند. تا امروز «تاجیکان وادی خوف» (عبارت از دو کتاب) ، «متریالها دایر به اتنوگرافیة یغناب»، «ارک بخارا» برین اثرهای م. س. اندرییف نشر شدند. در ادت (م. ر. رحیماف) و این-ت دولتی پیدگاگی لنینآباد (ن. آ. تورسوناو، و. جهاناو) نیز تدقیقات علمی برده میشود. سیکتار اتنوگرافیة این-ت تاریخ اف رسّ تاج. ، ادت، موزیی ریسپوبلیکوی تاریخ و کشورشناسی و صنعت تصویری، موزیّهای ویل-های لنینآباد، کولاب و خاروغ به گردآوری کالّیکتسیههای اتنوگرافی مشغولند.
د .: پالیکاو س. پ. ، استاریچیسکیه اتنوگرافیه سریدنیی ازی ا کزخستنه، م. ، 1980. ه. ولییف.