دورة تباشیر

تباشیر، دورة (سیستم) تباشیر یا بور، دورة سوّمین (آخرین)-ا ایرة مزازایی. از بس که در ته‌نشستهای تباشیر بور فراوان است، این دوره را تباشیر نامیده‌اند. دورة تباشیر 135-137 ملن سال مقدّم آغاز یافته، قریب 70 ملن سال دوام کرده است. تباشیر را همچون دورة مستقل بار اوّل سال 1822 گیالاگ فرنسوی ج. آملنوس د’لّوه در حوزة پریج مقرّر نمود. تباشیر به زمانهای اوّل و آخر تقسیم می‌شود.

یقلیم اوّل و آخرهای تباشیر گرم و خشک و میانه‌های دوره گرم و سیرنم بود. نباتات ابتدای دورة تباشیر را اساساً سرخسها و گروههای گوناگون رستنیهای لوچتوخم (سگاونیکها، گینکگاها، سوزن‌برگها، بینّیتّیتها و غیره) تشکیل می‌دادند. نیمه‌های دوره نخستین رستنیهای پوشیدتوخم و دیرتر رستنیهای گلدار پیدا شدند، که دراخیر دوره در عالم نباتات موقع اساسی پیدا کردند. جنسهان سیر‌شمار رستنیهای پوشیدتوخم (مگنالیه، غار، چنار، بُلوط و غیره) تا دورة ما آمده رسیدند. عالم هیوانات تباشیر به عالم هیوانات دورة یوره مانندی داشت. در خشکیهای آن دوره اساساً خزنده‌ها (کلته‌کلاسها)-ا درّنده (برانتازور، تیرگگازیور، تربازور) ، علفخور (اگونادان، عطرخادان) و پرّان (پتیرنادان) زندگی می‌کردود. بسیاری آنها، مخصوصاً دینازورهای درّنده، خیلی کلان‌جثّه بودند (قدشان تا به 4-6 م و درازیشان تا به 25 م می‌رسید).
در آخرهای دوره کلته‌کلاسهای بحری-مازازورها (درزیشان تا 12 م) پیدا شدند و بسیار گروههای خاص هیوانهای ایرة مزازایی (امّانیتها، بیلیمنیتها، دیاسیرمها، دینازورها، پلیزیازورها و غیره) برهم خوردند. جنسهای کوهی تباشیر در تمام قطعه‌های کورة زمین موجودند. در حدود ا.ج.ش.س. جنسهای دورة تباشیر، که از ته‌نشستهای بحری، لگونی، کانتینینتی و ولقاناگینی عبارتند، بسیار دچار می‌شوند. آنها در پلتفارمة اوراپة شرقی، همواری سیبری غربی، شمال و شرق و شرق دور ا.ج.ش.س.، قزاقستان، آسیای میانه، قطارکوههای کرپت، کریاس، کوکز و دیگر جایها میدانهای خیلیوه سیع را اشغال کرده‌اند. در حدود تاجیکستان ته‌نشستهای تباشیر نابرابرتقسیم شده‌اند. آنها در دیپریسّیة تاجیکستان و قطارکوه پس آلایی یک‌لخت و پرّه‌تر و در ناحیه‌های دیگر (تاجیکیستایی شمال، وادی زرافشان، پامیر غربی) در شکل منطقه‌های کمبر طولان واقع گشته‌اند. انتروزیّهایی، که در اوّل و آخرهای دورة تباشر به وجود آمده‌اند، فقط در پامیر دیده می‌شود،
در ته‌نشستهای دورة تباشر کانهای کلان انگشت بر (بعضی کانهای ا.ج.ش.س.، شمه، می‌کسیکه، کنده و غیره) ، نمک، فسفریت، باکسیت، معدن آهن و در جنسهای ولقانی این دوره یک قطار کانهای طلا، نقره، قلعگی، سرب، سیماب و غیره پیدا شده‌اند. در تاجیکستان از ته‌نشستهای دورة تباشیر نیفت، گاز و چند خیل مصالح بناکاری می‌گیرند. و. عالماو.