ندیرلند (nederland) ، پادشهخی ندیرلند (نام غیریرسمیاش هلند) ، دولت در اوراپة غربی، از شمال و غرب سرحدهای آن را بهر شمالی احاطه کرده است. درازی سرحد بهرنش 1 هزار کم. در ندیرلند با بلژیک، در شرق با رفگ همسرحد است. یک قطار جزیرهان انتیل (اروبه، کیورسا و دیگ. در اختیار ندیرلند میباشند). مساحتش 36، 9 هزار کمه (با آبهای داخلی 41، 2 هزار کم2). اهالیاش 14، 3 ملن نفر (1 ژانویهی1932). پایتختش شهر آمستردام، قرارگاه حکومت-شهر گهاگه. از جهت مأموری تیرّیتاریة ندیرلند به مضافاتها، مضافاتها به جماعهها تقسیم شده است.
نیدیرلند-دولت شاهی کانستیتوتسیانی. سردار دولت-پادشاه (از سال 1948- (ملکه یولینه). از 30 اپرپیل 1980-بیتریکس. حاکمیت قانونبرآری را پادشاه (ملکه) و پرلمینت-شتتهای ژنرالی، که از دو پلته عبارتند، اداره میکنند. پلتة یکم را شتتهای مضافاتی به مهلت 6 سال، پلتة دوّم را اهالی به مهلت 4 سال انتخاب میکند.
طبیعت. ندیرلند در غرب همواری اوراپة میانه واقع گشته است. ساحلهایش را خلیجهای تُنُکاب و ریزشگاه دریای ریین، مهاس و شیلده بریدهاند. قد-قد ساحل بهر منطقة ریگزار طول کشیده است (بلندی خامههای peگ تا 56 م میرسد). تقریباً 40% مساحتش از سطح بهر نستّر است. نقطة بلندترین (321 م) در جنوب و شرق، در شاخههای کولهای اردینّ واقع است. در تاریخ ندیرلند چندین آبخیزیهای هلاکتآور رویی دادهاند (آخرینش 1953).
قیسم شرقی ندیرلند را ریگزارهای تپّهدار و باتلاقزارها فرا گ-ریفتهاند، دریاهان کلان: ریین، مهاس، شیلده. ثروتخای زیرزمینی: گاز طبیعی، نیفت، انگشتسنگ، نمک. اقلیمش معتدل بحری، زود-زود تومن شده میایستد. حرارت میانة ژانویه 2°-3° س، ژوئیه 18ی-19° س. مقدار بارشات سالانه 650-700 مّ. قسم زیاد زمینهای ندیرلند از خاک حاصلخیز لایقگی، قسم کمش از خاک چمتال خاکستری ریگدار و باتلاقی و تارفی عبارت. 7-8% تیرّیتاریّه را جنگل (درختان توس، بوک، سفیدار، بُلوط) تشکیل میدهد. عالم هیواناتش کمبغل. در ریگزارها خرگوش یابایی، در جنگلها سنجاب، زرگوش، سوسار، خز، خانگول وامیخورند. در ندیرلند 180 نمود پرّنده (قاز، ماهیخورک، لایخورک و غیره) هست. ب. شمالی سیرماهیست (شورماهی، روغنماهی. مکریل).
هالی. اهالی اساسی گالّندیها بوده، در جنوب فلمندیها، در شمال و جزیرهها فریزها، اینچنین نیمیسها، یهودیها، اندانیزیها و دیگر خلقها زندگی میکنند. زبان دولتی-ندیرلندی (گالّندی). اکثریّت دینداران کتالیک بوده، باقیمانده-اساساً پراتیستنتهاند. زیچی میانة اهالی در 1 کم2 376 نفر (در جهان از همه زیاد). 89% اهالی شهرنشین. شهرهای کلان: امستیردم، راتّیردم، گهاگه، اتریخت، خرلیم.
معلومات تاریخی. تیرّیتاریة ندیرلند حاضره از زمانهای نیالیت مسکن آدمان بود. احتمال میرود، که در این جا در نیمة دوّم هزارة 1 تا م. بیشتر قبیلههای کیلت زندگی میکردهاند و در ابتدای میلاد آنها را ژرمنیها از این جایها تنگ کرده برآوردهاند. در عصر 1 تا میلاد یک قسم تیرّیتاریّه را ریمیها ضبط کردند، که این به تشکّل جمعیّت صنفی مساعدت کرد. در عصرهای 3-4 به ندیرلند کوچیدن فرنکهای و سکسها آغاز یافت. در عصر 5 قسم اساسی مملکت به هیت دولت فرنکها داخل گردید. در حدود آن دین نصرانی و ترتیبات فئودالی جاری گردید. در عصرهای 10–11 چند ملک مستقل فئودالی به وجود آمد و آنها وسّل «امپراتوریی
ریم مقدّس» بودند. برابر به وجود آمدن شهرها (عصر 12) اهمیت کشتیگردی افزود، سودا با دیگر مملکتها وسعت یافت، در شهر هنرمندی ترقّی کرد. ضدیتهای بین دهقانان و فئودالها، هنرمندان و نتریسیتهای شهر، طرفداران و مقابلان حاکمیت گرفها باعث جنگهای گرجدنی طولانی نیمة دوّم عصر 14 و عصر 15 گردید. گیرتساگهای برگوندیه سال 1433 گرفین هلند را، که از مبارزههای داخل ضعیف گر-دیده بود، ضبط کردند و دیرتر یک قطار ملکهای فئودالی ندیرلندیّه را نیز به دست آوردند. سالهای 1477-1482 این ملکها به دست گبسبورگها گذشت، که آنها سالهای 20-40 عصر 16 ولایتهای پیشتر مستقل را نیز به خود تابع نمودند. سال 1548 با نام ندیرلندها اتّحادیة 17 مضافات تشکیل یافت. سال 1556 ندیرلندیّه را اسپنیه تصرّف کرد. ظلم و استبداد حکومتداران اسپنیه به ترقّیات اقتصادیات ندیرلندیه مانع شد. سالهای 60 عصر 16 حرکت خلقی بر ضد حکمرانی اسپنیه وسعت یافت. سال 1566 روالوتسیة برجوزی ندیرلند به عمل آمد و مبارزان آن با آزادیخواهان متّحد گردیده، بر ضد حکمرانی اسپنیها برخاستند. در نتیجة غلبة این ریوالیوتسیه سال 1581 ریسپوبلیکة مضافاتهای متّحدة ندیرلند (زیلندیه، هلند، اتریخت، گیلدیرن، فریسلندیه، گرانینگین و غیره) برپا گردید. این ریسپوبلیکه را هلند نیز مینامیدند. غلبة روالوتسیة برجوزی به ترقّیات مناسبتهای کاپیتالیستی در ندیرلندیه و افزایش استحصالات منوفکتوری مساعدت کرد. در عصر 17 اساس اقتصادیات مضافاتهای متّحده را سودای بیرونی تشکیل میداد. 60% کشتیهای بهری مملکتهای اروپایی از آن آنها بود. گالّندیها در عرصة بینلخلقی تدریجاً جای اسپنیها و پارتوگلیها را گرفته، استیلای مملکتهای آسیای شرقی، امریکا و افریکه را وسعت دادند. سال 1602 شرکت آست-اندیه، 1621 شرکت ویست-اندیه تشکیل یافت. سوداگران بیش از پیش بایی میشدند، سودا بر ضرر صناعت ملّی انکشاف مییافت. برجوزیة کلان گالّندیه در مملکت ریجیم بیحقوقی سیاسی را جاری نموده، عامّههای خلق را بیرحمانه استثمار میکرد. این وضعیت کارپرتانیو خروجخای هنرمندان و کارگران منوفکتوره، شورشهای دهقانان را به عمل آورد. جنگهای انگلیسهای و گالّندیها در عصر 17 اقتدار حربی و سیاسی و تجارتی و اقتصادی ندیرلندیّه را به تنزّل آوردند. سال 1793، بعد آن که ندیرلندیه به کالیتسیة یکم ضد فرنسوی داخل شد، فرنسیه به ندیرلندیه جنگ اعلان کرد. سال 1795 قشونهخای فرنسیه به ندیرلندیه زیر کرده درآمدند و ریسپوبلیکة مضافاتهای متّحده برهم خورد. در تیرّیتاریة آن ریسپوبلیکة بتو تشکیل یافت، که مطیع فرنسیه بود. سال 1806 آن به پادشاهی هلند تبدل داده شده، به تخت آن برادر نپالیان 1-لیوداویک (لوی) بانپرت نشست. سالهای 1810-1813 این پادشاهی به هیت امپراتوری فرنسیه داخل بود. با قرار کانگریسّ وینگی 1814-1815 هلند و بیلگیه با نام پادشاهی ندیرلند متّحد شدند (مهای 1815). به آن لوکسیمبورگ اختیاراً همراه گردید (تا 1890). به ندیرلندیه مستملکههایش برگردانده شدند (به غیر از سهایلان، مستملکة کپ و قسم گوینه، که در اختیار بریتنیة کبیر ماندند). سال 1815 کانستیتوسیة یکم ندیرلندیه قبول کرده شد، که آن در پارلمنت برابر نماینده داشتن ندیردندیه و مضافاتهای بلژیک را مقرّر نمود. ولی مطلقیّت ندیرلندیه در عمل سیاست استثمار ملّی اهالی بلژیک را پیش میبرد، که این باعث افزایش هرکت ملّی آزادیخواهی گردید. در نتیجة روالوتسیة 1830 بلژیک استقلالیت به دست آورد. اتّحادیههای اوّلین کارگری در ندیرلندیه سالهای 30-50 عصر 19 به وجود آمدند. سال 1869 سکسیه ندیرلندی اینترنتسیانل i، 1894 پرتیة سوسیال-دیماکرتی کارگری ندیرلندیه (پسدکن) برپا کرده شد. سال 1909 قنات چپ این پرتیه پرتیة سوسیال-دموکراتی ندیرلندیّه را (پسدن) تشکیل کرد، که آن بر ضد اپورتونیزم راست هرکت کارگری مبارزه برد. در عرفة جنگ یکم جههای ندیرلندیه همچون دولت خرد امپریالیستی اوراپه تشکّل یافت. در زیر تأثیر روالوتسیة اکتبر در ندیرلندیه حرکت روالوتسیانی وسعت گرفت. محنتکشان برای نوسازی اجتماعی و دستگیری روسیه ساویتی برآمد کردند. پرتیة کمونیستی ندیرلندیه (پکن) در شرایط انکشاف حرکت روالوتسیانی (1918) به وجود آمد. کریزیس جهانی اقتصادی سالهای 1929-1933 شرایط زندگا-نی محنتکشان را خیلی بد کرد.
در مملکت آشوبها به عمل آمدند. سال 1934 بیکاران آمستردام، راتّیردم و دیگر شهرها نمایشهای عامّوی تشکیل کردند. ماه مهای 1940 قشونهای ژرمنیة فاشیستی ندیالندیّه را قطع نظر از دولت بیطرف بودنش ضبط نمودند. سال 1942 حکومت مهاجر ندیرلندیه با ا.ج.ش.س. مناسبت دیپلماتی برقرار نمود. در دورة استیلای فاشیستی در ندیرلندیه حرکت مقابلت وسعت یافت، که یکی از تشکیلاتچیان آن پرتیة کمونیستی ندیرلندیه بود. کارپرتایهای آمستردامو یک قطار شهرهای دیگر (25-26 فوریه 1941) ، کارپرتایهای عمومی راهآهنچیان (سپتامبر 1944-آوریل 1945) خروجهای عاموی ضد استیلاگران فاشیستی بودند. در اوّل مهای 1945 ندیرلندیه از قشونهای فاشیستی ژرمنیه تازه کرده شد. بعد جنگ دوّم جهان امپراتوری مستملکداری هلند تنزّل کرد. 17 آگوست 1945 اندانیزیه خود را مستقل اعلان کرد. ندیرلندیه با یاری شمه و بریتنیة کبیر به مقابل خلق اندانیزیه جنگ مستملکوی cap کرد. در این سالها ندیرلندیه از سیاست عنعنوی بیطرفی دست کشیده، به گروههای گوناگون اقتصادی و حربی و سیاسی دولتهای کپیتلیستی داخل شد. ندیرلندیه پلن مرشلّ را قبول کرد، معاهدة بروکسل را امضا نمود، به بلوک حربی تجاوزکار نتا همراه شد، راضیگی داد، که قوّههای مسلّح نتا در تیرّیتاریة وهای جایگیر شوند. ندیرلندیه اعضای بینیلیوکس، ساویتی اروپایی و اتّحاد اروپای اقتصادی («بازار عمومی») و غیره میباشد، در آخمر سالهای 50 پرتیلهای کتالیکی و پراتیستنتی به سر حاکمیت آمدند. دایرههای حکمران ندیرلندیه طلب ریسپوبلیکة اندانیزیّه را در بارة به وهای برگرداندن ارین غربی اوّل به انابت نگرفتند و تنها 15 آگوست 1962، بعد طلب پیرارکارانة اهل جمعیّت جهان به آن راضی شدند. حکومت ندیرلندیه سییاست تجاوزکارانة شمه و دیگر دولتهای امپریالیستی را در نیمجزیرة هندوخیتایی و شرق نزدیک حمایت کرد. سالهای 60 در ندیرلندیه بسیار خروجخای خلقی به عمل آمدند. سالهای 1965-1966 اوّلین بار مبادلة نمایندگان پارلمنتی ندیرلندیه و ا.ج.ش.س. به وقوع آمد، رابطة ندیرلندیه با ا.ج.ش.س. و دیگر مملکتهای ساتسیلیستی بهتر گردید. سال 1971 در اقتصادیات ندیرلندیه بحرانها مشاهده شدند. در دوام سالهای 1969-1973 نرخ و نوا در ندیرلندیه 41، 8% قیمت شد. سالهای 1971-1973 یک قطار کارپرتایها، نمایشها و خروجهای عاموی محنتکشان برپا گردید. حکومت ندیرلندیه مثل پیشتره طرفدار از جهت اقتصادی، سیاس و حربی متّحد کردن مملکتهای اوراپة غربی، مستحکم نمودن نتا میباشد. در این حال در مملکت روحیة ضد جنگ و ضد نتا، کوشش به موباریزه برای پست کردن شدّت وضعیت بینلخلقی جلب نمودن ندیرلندیه روز از روز قوّت میگیرد.
2 مهای 1975 ندیرلندیه شرطنامة پهن نکردن یراق یدرایی را تصدیق کرد.
1 آگوست 1975 سروزیر ی. دین آیل از نام ندیرلندیه به هوجت مجلس مشورتی خیلسینک عاید به امنیت و همکاری در اوراپه امضا گذاشت.
پرتییهای سیاسی و اتّیفاقهای کسب. پرتیة محنت، تأسیسش 1946. به اینترناسیونال سوسیالیستی داخل میباشد. د ا ع و ا ت ا نصرانیان دموکرات. سال 1976 همچون بلوک انتخاباتی سه پرتیة کلیریکلی: خلقی کتالیک، ضدریوالیوتسیانی و اتّفاق تاریخی نصرانی تأسیس یافته، اکتبر 1980 همچون پرتیه تشکّول یافت. پرتیة خلقی برای آزادی و دیماکرتیه، تأسیسش 1948. پرتیة لیبرالی. پرتیة سیاسی ردیکل ه آ، تأسیسش 1968.
«دموکراتهای 6 6»، تأسیسش 1966. نمایندگان ضیائیان پیشقدم را متّحد کرده است. «س آ تس ا ا لستان دموکرات 70»، تأسیسش 1970. پرتیة دولتی ریفارمیستی، تأسیسش 1918. پرتیة دهقانی، تأسیسش 1963. اتّفاق سیاسی ریفارمیستی تأسیسش سالهای 1950. پ ا رتیة سوسیالیستی پسیفیستی، تأسیسش 1957.
پرتیة کمونیستی ندیرلند، تأسیسش 1918. ف ا دیرتسیة اتّفاقهای کسبة ندیرلند. اتّحاد ملّی اتّفاقهای کسبة نصرانیان ندیرلند. جمعیّت «ندیرلند-ا.ج.ش.س.»، تأسیسش 1947.
خاجگی. ندیرلندیه مملکت صناعتش مترقّی کاپیتالیستیست. سودای و کشتیگردی، خواجگی قشلاق مالی ترقّی کرده، علاقههای بیرونی اقتصادیاش انکشاف یافته است. در اقتصادیات مملکت شرکتهای مشترک دولتها، ماناپالیههای کلان با اشتراک کاپیتال خارجی، حکمرانند. تأثیر کاپیتال خاریجی، امپارت کاپیتال باسرعت میافزاید. در صناعت تقریباً 40% اهالی قابل میهمت مشغول کار. اساس بزة سوزشواری و انرژیاش گاز طبیعی، نیفت و انگشت است. بیشتر ساحهایی ترقّی کردهاند، ن با اشیای خام خارجی کار کرده، بعد محصولات تییار را ایکسپارت میکنند. ساحههای مهمترین سنات کارکرد متال (اساساً الکترونیکه و الکتروتیخنیکه) ، استحصال ماشینها برای صناعت شیمی، تقهیزات برای ساحة خوراکواری، کشتیسازی و خوراکواری میباشند، که 1/2 معاملات تمام صناعت مملکت به سهم آنها میافتد. صناعت کارکرد نیفت و شیمی، که علاقمپدانه به هم باسرعت ترقّی کرده ایستاده است، رل کلان میبازد. از روی خجم ایکسپارت کپیتل ندیرلندیه در قطار شمه و انگلیه در جهان یکی از جایهای اوّلین را اشغال مینماید. ماناپالیههای کلانترین با اشتراک کپیتل خارجی: «یونیلیویر» و «راییل دتچ-شیلّ» انگلیسی و گالّندی، کانسیرنهای کلان «فیلیپس» (سنات الکتروتیخنیکی) ، «اکزا» (نخ سینتیتیکی و صنعی) و «خیاش-خاگا-وینس» (متالورگیة سیاه). قریب 1/2 مؤسسoای الکتروتیخنیکی در شهر اییندخاوین و ناحیههای آن، کشتیسازی در راتّیردم و ناحیههای آن، در آمستردام، سخیدم. فلیسّینگین گرد آورده شدهاند. مرکزهای ماشینسازی صناعت خیمیه- آمستردامو اتریخت. میتلل در شهر اییمییدین، متالهای رنگه-الیومینیی در شهر فلیسّییگین، دیلفزییل، تسینک در شهر بیودیل و قلعگی در شهر ارنیم استحصال کرده میشود. کارخانههای کارکرد نیفت و نیفت و شیمی در ریان راتّیردم واقعاند. جنوب مضافات لیمبورگ و شهر دیلفزییل کلانترین ناحیههای صناعت شیمی میباشند. ناحیههای صناعت بافندگی، قسمی
شرقی مضافات آویرییسیل (گزوار پختگین) ، مضافاتهای شمال بربنت (متاعهای پشمین) و گیردیرلند (رشته و متاعهای صنعی و سینتیتیکی). صناعت بافندگی سالهای آخر رو به تنزّل نهاد، برآوردن محصولات کم و محدود کرده شده است. ساحههای استحصال چرم و پایفزال، کاغذ، کُلالی و ظرفهای چینی و فینسی، دوزندگی و حکاقی ترقّ کردند صناعت استحصال گاز در نتیجة ازخود کرده شدن کان گز طبیعی گرینینگین تیرقّی کرد. استحصال نیفت خیلی کم است (1. 4 ملن. ت، سال 1977). گاز طبیعی به صفت اشیای خام شیمیایی یکی از ساحههای مهم ایکسپارت گردیده، حصّة ان در بالانس انرژیتیک زیاد شد. استحصال انگشتسنگ همچون ساحة بیفانده از سال 1974 قطع گردند. xاجگی قشلاقی ندیرلندیه باسرعت ترقّی میکند و 1/4 ارزش ایکسپارت مملکت را میدهد. زیاده از 1/2 حصّة کشتزارها در دست خواجگیهای میانه و کلان فیرمیریست. در خواجگی قشلاق ندیرلندیه مناسبتهای کاپیتالیستی انکشاف یافته، شبکة وسیع کااپیرتسیة طعمیپات و فروش مهسولات عمل میکند. چارواداری و پرّندپروری 65%، باغداری و سبزهواتکاری 21%، زراعتکاری 14% محصولات خواجگی قشلاق ندیرلندیّه را میدهد. سرشمار چاروا تا 1 ژوئیة 1980: گاو-5225 هزار، خوک-10137 هزار، گوسفند-799 هزار، اسپ-76 هزار cap. ندیرلندیه در جهان یکی از ایکسپارتکنندگان اساسی محصولات شیر، این-چنین تخم، گوشت پرّنده، کانسیروههای گشتین، گشت خوک میباشد. در رستنیپروری تقریباً 60% ارزش محصولات را (1976) این ساحهها میدهند: باغداری، سبزهواتکاری و گلپروری. ندیرلندیه از جهت حجم گرمخانهها و ایکسپارت سبزهوات و میوه و انگور در گرمخانه رسیده در جهان جای یکم را میگیرد. ندیرلندیه-ایکسپارتکنندة اساسی کرتاشکه است. 60% میدان جنگلها مالکیّت خصوصی میباشد. هر سال 0، 8-1 ملن م3 چوب استحصال کرده میشود. ماهیداری کسب عنعنوی خلق ندیرلندیه میباشد. یکی از کلانترین بندرهای مملکت و جهان بندر راتّیردم، دوّمین بندر کلان- آمستردام. 3/4 حصّة بارکشانی داخل به سهم نقلیات اتومبیل میافتد. درازی دریاها و کانالهای کشتیگرد 4360 کم (ژانویه 1976). درازی راههای آهن-2، 8 هزار کم (ژانویه 1977). ایراپارت آمستردام (سخیپخال) دارای اهمییت بینلخلقیست. حجم سودای بیرونی ندیرلندیه قریب برابر درآمد ملّیست. کلانترین شریکان سودای ندیرلندیه: رفگ، اتّفاق اقتصادی بلژیکیو لوکسیمبورگ، فرنسیه، بریتنیة کبیر و شمه. حصّة مملکتهای سوسیالیستی 2، 6%. ندیرلندیه به خارجه غلّه، اشیای خام رستن برای صناعت، نیفت و محصولات نیفت، ماشین و تجهیزات برآورده، از آن جا خوراکواری، ماشین و تجهیزات (اساساً تجهیزات الکترونی و الکتروتیخنیکی) ، محصولات نیفت و گاز و شیمی میگیرد. و آ ه ا د ا پول-گلدین (فلارین).
تندوروستی. سال 1976 به هر 1 هزار اهال 12، 9 تولد، 8، 3 فوت، به هر 1 هزار کودک نوزاد 10، 3 فوت راست میآمد. بعضی کسلیهای شش، دیبیت، کسلیهای سرایتکنندة دیزینتیریة بتسیلّیری، تیف شیکم و پرتیف پهن شدهاند. در شمال و جنوب و غربی بیماری دیق نفس خیلی زیاد است. سال 1973 در مملکت 600 مؤسسة طبّی بود، که 136. 2 هزار کت داشت (10، 2 کت به 1 هزار کس). دُختُران خصوصی موقع کلان دارند. سال 1974 20، 2 هزار دُختُر (به 670 نفر 1 دُختُر) ، 4، 1 هزار دُختُر دندان. 1. 2 هزار فرمسیوتها، 879 اکُشیر، 30، 5 هزار همشیرة تیببی، 12 هزار یاردمچی همشیرة طبّی و دیگران کار میکرد. کورارت بینلخلقیی نزدیبهری سخیوینینگین (در نزدیک گهاگه) ، کورارتهای خوک-ون-خالّند موجودند.
ماریف. سال 1974/75 در باغچههای بچگانه 514 هزار نفر بچههای از 3 تا 6-ساله تربیه مییافتند. مهلت تحصیل در مکتهای ابتدایی-6 سال. سن تعلیم حتمی-از 7 تا 15-ساله. مهلت تحصیل در مکتب میانه 6 (3+3) سال. در سیستم تییاری کسبهای تکنیک سال تحصیل 1974/75 450 هزار طلبه، در سیستم تییاری معلمان 10. 850 طلبه بود. سال تحصیل 1974/75 در مکتبهای عالی 264 هزار استودینت میخواند. 15 انیویرسیتیت هست. انّیویرسیتیت امستیردم (تأسیسش 1877) ، انیویرسیتیت اتریخت (تأسیسش 1636) ، انیویرسیتیت گرانینگین (تأسیسش 1674) انیویرسیتیت لییدین (تعسیسش 1575). آکادمی پادشاهی فنهان اومانیتاری و طبیعتشناسی در آمستردام (تأسیسش 1808). زیاده از 100 جمعیت و اسّاسیتسیههای علم هست. اینچنین زیاده از 40 انستیتوت و مؤسسههای تدقیقات علمی، آکادمی صنعت تصویری (در آمستردام) موجود است. کتابخانهها: کتابخانة انویرسیتیت آمستردام (تأسیسش 1578) ، کتابخانة انیویرسیتیت لییدین (تأسیسش 1575) ، کتابخانة شاهی گهاگه (تأسیسش 1798) و غیره موزیّها: موزی دولتی (1808) در آمستردام. موزی ملّی ون گاگ (1972) ، موزی شاهی انستیتوت تراپیکها (1910)؛ نگارستان پادشاهی در گهاگه (تأسیسش 1820)؛ موزی گیالاگیه و مینیرلوژی لییدین (1820)؛ موزی تاریخی در راتّیردم (1861) و غیره.
متبوات، رادیو، تیلیویزیان. سال 1977 در ندیرلندیه زیاده از 100 گزیتة هرروزه چاپ میشد. کلانترینشان «تیلیگرف» («دی telegraaf») ، در آمسترداماز سال 1893، «الگیمین دگبلد» («ا1-gemeen dagblad») ، در راتّیردم از 1946، «نرک-هندیلسبلد» (tnrc-haodelsblad») ، در راتّیردم از 1970، «خیت پرال» («tiet رگاا) ، در آمسترداماز 1940، «فالکسکرنت» («de volkskrant») ، در آمسترداماز 1920، «خهاگسی کورنت» («haagsche
courant) ، در گهاگه از 1883، «گیلدیرلندیر پیرس» («de gelderlander راگs») ، در نییمیگین از 1848، «وهارهیید» («de waarheid») ، آرگن پرتیة کمونیست ندیرلندیه، از 1940 در آمستردامچاپ میشود. اگینتی اخباراتی «الگیمین نیدیرلندس پیرسبیو را» («algemeen nederlands pershurcan») تّحاد ناشرانّ گزیتههای ندیرلندیه (تأسیسش 1934) در گهاگه است. کارپارتسیة رادیوشونوانی ندیرلند (nederlandse omگایر stuching») -تشکیلات رادیوشونوانی و تلویزیون (تأسیسش 1969). رادیوشونوانی از سال 1923، تی-لیویزیان از 1951، رنگه از 1967 عمل میکند. رادیوشونوانی به زبانهای انگلیسی، عربی، گالّندی، اندانیزی، اسپنی، پارتوگلی، فروسوی برده میشود
دبیات. قدیمترین آثار ادبی به زبان ندیرلندی ایجادشده مزمورهای کرالینگیند (عصر 9). اوّلین نویسندة برجستة ندیرلندیه گینریخ فان فیلدیکی (عصر 12) میباشد، که پیدایش سبک کورتوزی ادبیات ندیرلندی و نیمیس با نیام او وابسته است. بعد به زبای گالّندی تهیه شدن «داستان ریینرد» (نزدیکی سال 1250) ادبیات ندیرلندیه خصوصیت خقیقتن ملّی پیدا کرد. این اثر مضحکویی جمعیّت فئودالی و تبکة ریتسرها را سخت مذمّت میکرد. شاعر یه. ون مرلنت (تا 1235-نزدیکی 1300) ، که نمایندة به نظر نمایان دیدکتیکة بیورگیری بود، در مکالمههای شعری «مرتین یکم» و «مرتین دوّم» بداخلاقی تبکة اشراف، ریاکاری روحانیان را فاش کرده است. ایجادیات ایرزم راتّیردمه (1465-1536) ، مؤلف اثر در جهان مشهور «مدحیه حماقت» (1511) کلّة غایههای احیا گردید. نظم یه. ون دیر نات (1540-1595) و هجو مرنیکس دی سپیت الدیگاندی (1540-1598) با حرکت اومانیستی علاقهمندند. الدیگاندی در «زنبورخانة کلیسای ریم مقدّس» (1569) کلیسای کتالیکی را سخت هجو کرده است. سرود «ویلگیلموس» او گیمن جنگی روالوتسیة برجوزی عصر 16 ندیرلندیه شده بود. «سرودهای گیازها» (غازیان) ، «ایی ندیرلند، هوشیار باش!»
وه غیره مبارزة مردم ندیرلندیّه را بر ضد مطلقیّت اسپنیه انعکاس کردهاند. ناصران د. کارنخیرت (1522-1590) ، ک. ون مندیر (1518-1600) در انکشاف مدنیت و زبان ملّی سهم بزرگ دارند. دورة نشعویمای باسرعت مدنیت (عصر 17) ، دورهای، که هلند مملکت نمونوی کاپیتالیستک عصر 17 شده بود، «عصر طلایی» ادبیات ندیرلندیه نامیده میشود. برجستهترین نویسندگان این دور: ا. بریدی را-مؤلف مضحکههای هجویی در موضوعهای تاریخی «بربنتی اسپنیه» (1617) و غیره، پ. ک. خافت مؤلف اثرهایست عاید به مرحلههای قهرمانانة حیات ندیرلنیه (گیررد ون ولزین، 1613 و غیره .). قلّة «عصر طلایی» ایجادیات شاعر یاست ون دین واندیال (1587-1679) بود. او در اثرهای تاریخی خود مبارزة قهرمانانة خلق نتدیرلندیّه را بر ضد مطلقیّت کتالیکین اسپنیه ترنم کرده است: «پلمید» (1625) ، «گیبریخت ون امستیل» (1637) و «لیوتسیفیر» (1654). در «لیوتسیفیر» اندیویدولیزم برجوزی فاش کرده میشود. در ادبیات عصر 18 عنعنههای ملّی-دموکراتی سست شده، تقلید به کلسّیتسیزم فرنسوی اوج گرفت. ولی دراماتورگیة پ. لنگیندینک (1683-1756) ، که زیر تأثیر مالیر از حیات مردم عادّی مضحکههای هجویی میآفرید، از جهت غایوی-بدیعی موقع نمایان دارد. در رمانهای ه. والف-بیکّیر (1738-1804) و اگی سینین (1741-1804) در نظم برادران ویلّیم ون خرین (1710-1768) و آنّا ون خرین (1713-1779) تأثیر غایههای معارفپروری دیده میشود. در درمة آ. ون خرین «اگان» (1769) اوّلین بار اعتراض ضد سیاست مستملکداری افاده یافته است. در ادبیات عصر 19 اوّلها ایدهآلهای میشنی و تصویر سطحی روزگار بیشتر بود: یه. ون لینّیپ (1806-1869) ، x. تالّینس (1780-1856) و دیگران فقط ایجادیات راوالیوتسیانی نویسندة بزرگ عصیانگر ه. د. دیکّیر، که با تخلّص مولتتول (1820-1887) مینوشت، استثناست. او در رمان «مکس خویلهار» (1860) دورویگی برجوزیه، بیحیایی مستملکداران گالّندی، بداعمالی کاپیتالیستان را فاش میکرد. نثر ه. ا. پاتگیتیر (1808-1875) ، که محرر جرنلیل دموکراتی «راهبلد»، مجموعة حکایههای «نثر» (1837-1845) بود، رل نمایان بازید. وهای تنزّل و سکوت حیات زمان خود را به گذشتة قهرمانانة مملکت مقابل میگذاشت. سالهای 80 شاعران جوان ج. پیرکی (1859-1881) ، و. کلاس (1859-1938) یجادکاران شعر نو تماماً اندیویدولیستی به میدان آمدند. اشعار آنها به انعکاس دنیای باطنی انسان نگرانیده شده بود. نویسندگان ل. ون دییسیل (تخلّوسش البیردینک تیم، 1864-1952)؛ که در ایجادیاتش ناتورالیزم و امپیریسّیانیزم برابر جایی داشتند، ف. ون ایدین (1860-1932) ، که در رامن «ااگنّیس خرد» به دنیای کاپیتالیستی دل صاف قهرمان را مقابل میگذارد، نیز به سالهای 80 منسوبند. در ایجادیات ل. کنیروس (1863-1923) ناتورالیزم به اوج اعلی رسید. او از رمانهای در پیروی زالیه ایجادکردهاش («تقدیر»، 1860؛ «ایلین ویر»، 1889) به ایجاد رمانهای از غایههای سوسیالیزم خیالی سرشار گذشته بود. در آخر عصر 19 و اوّل عصر 20 به سبب افزاشی صنف کارگر و غایههای سوسیالیزم نویسندگانی به میدان آمدند، که حیات محنتکشان را تصویر و روالوتسیة آینده را وصف میکردند. در داستانهای گ. گارتیر (1864-1927) ، که فعالیّت سیاسی او را و. ا. لنین تقدیر کرده بود، مقصدهای روالوتسیة آیندة سوسیالیستی افاده گردیده است («مایة». 1889؛ «پن»، 1912). گ. خیییرمنس (1864-1924) در درمة «مرگ امید» (1900) و رامن «شهر الماسها» (1904) بر ضد استثمار کاپیتالیستی برآمد. تأثیر غایههای مارکسیستی-لنینی و اکتبر در ایجادیات شاعرة برجسته و دراماتورگ گ. رالند-خالست ون دیر سخلک (1869-1952) -مجموع شعرهای «از نو تولیدشدگان» (1903) ، درمة «تامس مار» (1912) دیده میشود. شاعر ا. ون کالّیم (1858-1933) ، که روالوتسیة آکتیبر و غایههای کمونیزم را تبریک نمود، اثرهای خود را از موقع روالوتسیانی انشا میکرد: «آهنگهای روسی» (1891) ، «سرودهای پرآشوب» (1918). بعد جنگ یکم جهان (1914-1918) ، که اعتقاد را به پراگریسّ برجوزیه برباد داده بود، در نزد تقدیر عاجز و ناتوان بودن انسان از موضوعهای اساس گردید: اشعار م. نییخاف (1894-1953) ، ا. رالند-خالست (1888-1977) ، گ. اختیربیرگ (1905-1962). در نظم ایکسپریسّیانیزم موقع اساس پیدا کرد. در کتابهای ا. بودی بیکّیر (1875-1966) -«کمبغلی» (1909) ، «طلا و خس» (1949) ، در رمانهای ا. سخیندیل (1874-1946)-«فریگت ااگن مریه» (1930) و غیره تمایلات ریلیستی ادامه یافت. نویسنده م. سیکیلپ-لیولاف در رمانهای «کوچوک» و «کول» مستملکداری هلند را فاش کرده است. در سالهای زیر استیلای فاشیستان بودن ندیرلندیه مطبوعات پنهانی ضدفشیستی پهن کرده میشد و در این کار اینها اشتراک داشتند: س. ویستدییک (1898-1971) ، یکی از نمایانترین نویسندگان عصر 20، مؤلف رمانهای «ایلزه بییلیر، کنیز نیمیس» (1937) ، «پستارل 1943» (1949) ، رمان و ناویلّنویس م. دیکّیر (تولدش 1898) ، مؤلف مجموعة حکایههای «موزه در گردن» (1945) ، تاین دی فریس (تولد 1907) ، مؤلف ایپاپییم اجتماعی «زمین-مایندر» (1930) ، تریلوژی ضدفشستان «فوریه» (1961) ، ا. کاسّمن (تو. 1922) در رمان «مغلوبیت» (1950) ، ا. ون دیینکیرکین (1903-1968) ، یه. گریسّخافّ (1888-1971) در اشعار خود، ا. ون دیر فیین (تولدش 1914) در رمان «عید وحشیانه» (1958) موضوعهای مقابلت ضد استیلاگران فاشیستی را انکشاف دادند. روزنامة طالبة امستیردمی انّه فرنک (1930-1944) ، که تحت عنوان «روزنامة انّه فرنک» یا خود «در فلیگیل قفا» (1945) در تمام جهان پهن شده بود، در انکشاف غایههای ضدفشیستی رل کلان بازید.
سالهای 50 جریان به نام شاعران نوج و به وجود آمد (لیوسیبیرت، تولدش 1924؛ گ. کوینر، تولدش 1923 و دیگران). آنها اعتراض خود را نسبت به جمعیّت برجوزی در زیر پردة سخنبازی و شکلهای مدرنیستی افاده میکردند. از نویسندگان معاصر نمایانترینشان اینهایند:
و. خیرمنی (تولدش 1921) ، مؤلف رمان «حجرة تاریک دماکل» (1959) ، خیله خهاسّی (تولدش 1918) ، یه. والکیرس (تولدش 1925) ، ا. بلمن (تخلّصش پ. بریوگت، 1905-1960). در سالهای 70 یک زمره نویسندگان بااستعدادی به میدان آمدند، که ضدیتهای تیز و تند اجتماعی دنیای کاپیتالیستی را از موقعهای ریلیستی فاش مینمایند: گ. کرال، ف. کیلّیندانک، ر. خییل، م. ون کایلین.
میعماری، صنعت تصویری. در عصر 16 صنعت ندیرلندیه به دو مکتب مستقل جدا شد: فلمندی (نیگ. بلژیک) و گالّندی (در تیرّیتاریة حاضرة ندیرلندیه). از ابتدای عصر 17 در ندیرلندیه بیشتر بناهای جمعیّت و سودای و صناعتی (رتوشهها، کارخانههای کشتیسازی، رستههای سودا، انبارها، منوفکتورهها) ، بناهای خشتین با سنگ سفید آرادادشده (معمار خ. دی کیی) ، معبدهای عادّی پراتیستنت (معمار x. دی کییسیر) ساخته میشدید. در میانة عصر 17 کلسّیتسیزم بیشتر ترقّی کرد (معمار یه. ون کمپیک، پ. پاست). در این دوره در صنعت ندیرلندیه جای اساسی را مکتب ملّی-ریلیستی رسّامی اشغال مینمود، که به صنعت منبعدة اوراپه تأثیر بزرگ رساند. مخصوصاً جنر پارتریت رونق یافت (ف. خلس). صنعت ریلیستی عصر 17 ندیرلندیه دموکراتی بوده، رسّامان کوشش میکردند، که زییدگی، زیبایی طبیعت و ماهیّت داخلی حادثات مقرّری را روحبخش و برجسته تصویر نمایند. جنرهان مویین صنعت گالّندی (پارتریت، پییزج، پتیورمارت، انتیرار، صحنههای میشی و غیره) خیلی ترقّی کرد. برجستهترین استاد پارتریت ف. خلس بود. استادان نتیورمارت-پ. کلس، و. خیده، ا. بیییرین، و. کلف، پییزج-یه. ون. گاییی، x. سیگیرس، م. خواببیمه بوده، در جنر انیملیستی (تصویر هیوانات) پ. پاتّیر، ا. کییپ باموفقیت کار میکردند. تصویری انتیرار با صحنچههای میهی مشهور بود (یه. ویرمیر، گ. تیربارخ، گ. میتسیو، پ. دی خاخ، ه. دی ویتّی، ا. ون آستدی و دیگران). قلّة صنعت تصویری گاللندی و جهانی عصر 17 ایجادیات ریمبرندت کامپازیتسیههای اساطیری و تاریخی (پارتریتها، پییزجها) میباشد، که به آن گمنیزم، درمتیزم، تمایلهای فلسفی و دیماکرتیزم خاص است. به ایجادیات همزمان ریمبرندت-منظرهنگار یه. ون ریایسدل نیز دراماتیزم خاص است. ک. فبریتسیوس و ا. دی گیلدیر از جملة شاگردان نمایان ریمبرندت بودند. از آخر عصر 17 صنعت گالّندی رو به تنزّل آورد. در نیمة دوّمن عصر 19 استادان صنعت ریلیستی ندیرلندیه عنعنههای رئالیزم عصر 17-را همچون نمونة به تور بدیعی امیکوق و واضح انعکاس نمودن حقیقت میدانستند و به آن استناد میکردند. لیریکه، میل به صورتهای آزاد و پراحساس به مکتب گهاگه-به صحنههای جاذبهناک از حیات آدمان عادّی آفریدة ی. اسرالس، به پییزجهای x. و. میسدگ، یه. ب. یانگکیند، گ. x. برییتنیر خاص است. در سالهای 80 و. ون گاگ به کار ایجادی شروع نمود و خلق محنتی را با یک دلسوزی گرم و قوشانی تصویر کرده، آبرزهای ریلیستانهای آفرید، که آنها مضمونهای عمیق اجتماعی دارند. در ابتدای عصر 20 در ندیرلندیه بسیار گروههای رسّامان و معماران پیدا شدهاند و آنها به معماری و دیزین عصر 20 (استتیک اینجینیری) تأثیر کلان رساندند. ضرورت پیشکی به پلن گرفتن، که به کارهای ارّیگتسیانی وابسته بود، به دلیرانه حل نمودن مسئلههای شهرسازی مساعدت میکرد. در بین اساسگذاران صنعت معماری حاضرة ن. x. بییرگی، م. دی کلیرک بودند. از سالهای 20 ندیرلندیه یکی از مرکزهای فونکسیانلیزم گردید (ساختمان بسیار کورتلهای امستیردم، راتّیردم و غیره: معماران یه. ی. پ. اود، و. م. دیوداک). بعد جنگه دوّم جهانی در ندیرلندیه بناهای گوناگون استقامتی و جمعیّتی به وجود آمدند (معماران ی. x. ون دین بروک، یه. ب. بکیمه و دیگران). در عصر 20 اوّلین بار مکتب مستقل گالّندی هیکلتراشی تشکّل یافت، که در پلستیکة خرد ایکسپریسّیوی، پارتریت و اثرهای مانومینتلی ظاهر شده بود (ی. میندیس دی کاسته. x. کراپ، ف. سیگیر و دیگر). نمایانترین ایکسپریسّیانیستها-یه. سلییتیری. ایجادیات چرل تاراپ و x. شبا سرشار غایههای دموکراتی و انسانپروریست، نقش و نگار و گرفیکة پ. المه به موضوعهای اجتماعی و سیاسی بخشیده شدهاند. در این حال در ندیرلندیه شکلهای گوناگون ابسترکسیانیزم (پ. ماندرین، ت. ون دوسبیورگ) ، سیورّیلیزم، «پاپ-ارت» و دیگران جریانهای مدرنیاتی پهن شدند.
موسیقی. ایپاس موسیقی و منظوم ابتدای عصرهای میانة قبیلههای کیلت و ژرمنی، که در ندیرلندیه زندگی میکردند، در داستانهای نیبیلونگها انعکاس یافتهاند. ترقیات سودا و شهرها در عصر 12 به نشو و نمای لیریکة ریتسر و صنعت مینیستریلهای شهری و درباری مساعدت کرد. دین نصرانی سرودخوانی لاتینی را در کلیساها جاری نمود. از عصر 14 حرکت ریفارمتاری کوشش میکرد، که مزمور و گیمنها به زبان مادری خوانده شوند. موسیقی در حیات جمعیّتی ندیرلندیه اهمیت کلان پیدا کرد، در نزد کلپساهای جامی شهری مکتبهای سرودخوانی کسبی-متریزخا (اولین بار در اوراپه) تشکیل کرده شدند. در عصرهای 15-16 ندیرلندیه همچون دولت پیشقدم اوراپه در قطار مکتب برجستة رسّامی مکتب کانترپونکتیستهای ندیرلندی (فرنکی و-فلمندی) را نیز تکمیل داد، که آن در دیگر مملکتها هم پهن شده، به نشعونمایی پالیفانیة واکلی-خاری اوراپه ابتدا گذاشت (گ. دیوفة، ی. آکیگیم، یه. آبریخت، خاسکی دی پری، آرلندا د لسّا، گ. ازهاک و دیگران). صنعت ملّی پاتسوسنوازی-کرییان به وجود آمد. کامیابیهای ناتچاپکنی عصرهای 16-18 به نشریههای ندیرلندی آمستردامعلاقهمندند. در دورة روالوتسیة برجوزی ندیرلندیه (1560-1609) سرودهای گیازها (غازیان) -شورشگرانی، که بر ضد ظلم اسپنیها مبارزه میبردند، شهرت پیدا کرده بود. از عصر 17، بعد جاریشوی کلوینیزم، در مضافاتهای مستقل شمالی صنعت ارغنوننوازی انکشاف یافت و کنسرتهای عاموی ارغنوننوازی (در آمستردام، اوّلین بار در اوراپه) تشکیل کرده شدند (نمایانترین استاد ارغنونواز و بستهکار یه. پ. سویلنیک). در عصرهای 17-18 نوازندگان ندیرلندی و فلمندی مشهور گردیدند، انسمبلهای نوازندگان، جمعیّتهای دوستداران موسیقی پیدا شدند. در عصر 19، بعد استقلالیت به دست آوردن ندیرلندیه، مدنیّت موسیقی ملّی-دموکراتی انکیشاف یافت، آموزیهگاههای ملّی موسیقی تشکیل شدند، جمعیّتهای کنسرتی به وجود آمدند. بستهکاران رمانتیکهای میانة عصر 19: ی. فیرخیولست، ب. رلافس، ر. خال و دیگران. از آخر عصر 19 در آمستردامجمعیّت کنسرتی «کنسرتگیبه و» وجود دارد و آن با ارکستر سمفونی خود در جهان مشهور است. دستههای آپیرة ملّی تشکیل یافتهاند. مکتب موسیقی ملّی تشکیل شد. بستهکاران ب. زویری، ا. دیپینبراک و ی. وگینر به این مکتب راهبری میکردند و برابر آفرندن اثرهای برجسته زمرة نوازندگان ملّی اوّل عصر 20 (ک. داپّیر، یو. ریانتگین، یه. ون گلسی، و. لندری و دیگران) را تربیت کردند. سال 1930 تحت راهبری x. زگویین، م. فیرمیلین، س. دریسدین و د. ریینیمن، که راههای نو ایجادی را جستجو میکردند، جمعیّت موسیقی زمانوی ندیرلندیه به وجود آمد. بستهکار نیمة یکم عصر 20 و. پییپیر با ایجادیات خاص خود به مکتب ملّی بستهکاری معاصر تأثیر کلان رساند و شاگردان زیادی را تربیه نمود (گ. لندری، ک. ون بتّین، x. بدینگس و دیگران). در مملکت حالا بسیار اتّحادیههای خواری عمل میکنند (از جمله «آواز خلق») ، کلوب و جمعیّتهای گوناگون موسیقی، 12 ارکستر سمفونی، 7 کانسیروتاریه، 3 لیتسی موسیقی، انستیتوت موسیقی کلیسای کتالیکی ندیرلندیه، فکت-های تاریخ و نظریة موسیقی انستیتقتهای آمستردام، لییدین و اتریخت موجودند؛ جرنلهای مخصوص موسیقی جاپ میشه-وند.
تیتر و کینا. از آخر عصرهای 12 در ندیرلندیه درمة کلیسایی رونق یافت. در عصر 14 جمعیّتهای دوستداران ادبیات و تئاتر به وجود آمده، در عصر 16 فعالیّت آنها به اوج اعلی رسید (میستیریه، فرس و مارلیتیها-پیسههای اندرزی نمایش داده میشدند). در ابتدای عصر 17 تئاترهای مقیمی به وجود آمدند. سال 1638 تئاتر شهری آمستردامتشکیل یافت و مرکز حیات تئاتری مملکت گردید. تشکیل یافتن «اتّحادیة تئاتری ندیرلند» (1870) به ترقّیات تئاتر یاری کلان رساند. سال 1875 در اساس آن تئاتر «صحنة ندیرلند» گشاده شد.
سالی 1892 دستة نوی با نام «اتّحادیة تئاتری ندیرلند» تشکیل شد و بسیار پیسههای اهمیت «اجتماعی داشتة x. خیییرمنس، اینچنین پیسههای م. ایمنتس، ف. ایدین و دیگران را به caهنه گذاشت. سالهای 20 کالّیکتیوهای درموی هوسکاران، خصوصاً استودینتان، بسا فعال بودند. سالهای 1910-1930 دستههای تیتری خصوصی کار میکردند و به آنها اکتوران و ریجیسّیاران برجسته-و. راییردس، ه. فیرکدی، برادران ف. و ل. بومیستیر و دیگران راهبری نمودند. نمایانترین تئاترهای سالهای 40-60 «کمدیّه گگه» و «کمدیّه ندیرلند» بودند. سالهای 60-70 دستههای دائمی در ارنیم، راتّیردم نیز عمل میکردند. در آمستردامموزی تیتر هست.
در مملکت استحصال فیلمهای خوجّتی سال 1898، فیلمهای بدیعی 1910 cap شد. سالهای 1930 ریجیسّیارها ی. اوینس، گ. ریوتّین فیلمهای دارای اهمیت اجتماع آفریدند. در دورة استیلای فاشیستان گیرمنیه استحصال کینافیلمهای میللی تنزّل یافت. بعد آزادشوی در بارة حرکت مقابلت فیلمهای حجّتی برجسته به نوار گرفته شدند، استحصال کینافیلمهای بدیعی هم وسعت یافت. نمایانترین ریجیسّیارها: ب. خنستره، م. ون دیر خارست، م. خس، ف. ردیمکیرس، پ. فیرخوین و دیگران. کیناستودیة فیلمهای بدیعی در دزیایویندریخت، فیلمهای حجّتی در گهاگه و اتریخت کار میکنند.
د .: و ا ل ا آ و و. ا. ، ایکانامیکه ا پالیتیکه گالّندی پاسلی وتارایی میراوایی واینы، م. ، 1961؛ والیویچ ا. و. ، ساوریمینّیه لیتیرتوره ندیرلنداف، م. ، 1962؛ گروبیر ر. ا. ، استاریه موزыکلنایی کولتورы، ت. 1، چ. 2. م. . 1941؛ سیریبرینّыی ل. ر. ، ندیرلندы. م. ، 1974.