اران، جومهوری اسلامی ایران، دولتیست، در آسیای جن-غربی. از شیم. با ا.ج.ش.س.، از غرب با ترکیه و عراق، از شرق با افغانستان و پاکستان همسرحد است. ه.-را از شیم. ب. کسپیی، از جنوب خل-های فارس و امّان احاطه کردهاند. مساح. 1648 هز. کم2. اهالیاش 43، 7 ملن نف. (1985) ، اهالی شهری 44% (1976). در ه. زیاده از 30 ملّت و خلقیت زندگی میکنند؛ تقر 50% اهالی فارسها، اینچنین آزاربایجانیها، کُردها، و دیگ. زندگانی میکنند. زبان رسمی-فارسی. دینشان-اسلام. ه. به 21 آستان (ولایت) و 2 ژنرال-گوبرناتوری تقسیم شده است. پایتختش ش. تهران. موافق کانستیتوتسیة 1979 راهبر ه. آیتالله روحالله هومینی میباشد، که و به فعالیّت آرگنهای قانونگذار، اجرائیه و سود رهنمایی و نظارت میکند، و اینچنین سرفرمانده عالیست. آرگن عالی قانونبرآر-پارلمنت یکپلتگی-مجلس شورای ملّی (مجلس). سردار حاکمیت اجرائیه-پرزیدنت، که از طرف خلق، به مهلت 4 سال انتخاب میگردد.
قیسم زیاد ه.-را پهنکوه ایران اشغال کرده است؛ در شیم. قطارکوه البورس (ولقان دماوند، 5604 م) و در جن. غرب سیستم کوهی زاگروس واقع گشتهاند. اقلیمش سوبتراپیکی کانتینینتی و خوپگک (هرار. میانة ینو. 2°س، ژوئیه 29س، تهران) ، در ساحل خل-های فارس و امّان-تراپیکی (هرار. میانة ینو. 19س، ژوئیه 32س، جسک). بارشات سالانه در قسم زیاد ه. از 50 تا 500 مّ، در نشیبیهای البورس و پستیهای جنوب کسپیی تا 2000 مّ. لندشفت ه. ، اساساً بیابانی و نیمبییابانیست.
در ابت. هزارة 3 تا م. در سرزمین ه. اوّلین جمعیّت صنفی به وجود آمد؛ در نیمة ا. 6 تا م. دولت غلامداری ابتدایی هخامنشیان وجود داشت. در ا-های 3-7 م. در عهد ساسانیان فئودالکنانی جمعیت cap شد. در نیمة ا. 7 ه.-را عربها ضبط کردند. در میانة ا-های 11-12 در تصرّف سلجوقیها، در ا. 13-میانة ا. 14 در تصرّف سلالة مغولی هلاکویان بود. در اوّ. ا. 16 دولت صفویان برپا شد (تا س. 1736) ، از آخ. ا. 18 کاجارها به سر حاکمیت آمدند (تا 1925). آخ-های ا. 19-اوّ. ا. 20 ه. به نیممستملکة مملکتهای امپریالیستی (اساساً بریتنیة کبیر و روسیه) تبدل یافت. س-های 1905-11 روالیوتسیة ضد امپریالیستی و ضدفیادلی به وجود آمد. بعد از ریف. اکتبر 1917 حکومت ساویتی همة شرطنامه و سازشنامههای نابرابرهود و را، که از طرف حکومت پادشاهی بسته شده بود، بیکار کرد. س. 1920 با رسفسر علاقة دیپلماتی و س. 1921 بین حکومت ساویتی و ایران شرطنامه بسته شد. س. 1925 دیکتتورة پامیشینی و برجوزی رضاشاه پهلویی به سر دولت آمد. از نیمة دوّم سالهای 30 نفوذ ژرمنیة فاشیستی در ه. زیاد شدن گرفت. س-های جنگ دوّم جهانی حکومت ساویتی مجبور شد، که قشونهای خود را موقتاً (اوگ. 1941) به خاک ه. درارد؛ در یک وقت به این جا قشون انگلیه، آخ. 1942 قسمهای حربی امریکا نیز درآمدند (برابر خاتمه یافتن جنگ قشونهای اتّفاقچیان از ه. برآورده شدند)؛ سینت. 1041 رضاشاه پهلویی ترک تخت و تاج نمود. به جای و پسرش محمّد رضاشاه پهلویی به تخت نشست. بعد از جنگ دوّم جهانی، تارمار شدن ژرمنیة فاشیستی و ژاپن ملّیتریستی، برای وسعت یافتن حرکت دموکراتی و ضدیمپیرыلیستی س-های 1945-46 در ه. شرایط موهییا شد. به این حرکت پرتیة خلقی ایران (پخه، حزب تودة ایران، تأسیسش 1941) ، که دوامدهندة کار پرتیة کمونیستی ایران (پکه، تأسیسش 1920) بود، راهبری کرد، امّا پخش کرده شد. س. 1951 در بارة ملّی کنانیدن صناعت نیفت قانون برآمد، امّا اجرای آن از طرف ریکتسیة ه. با یاری امپریالیستان امریکا) انگلیه قت گردید. س. 1955 ه. به پکت بغداد-سبیتا داخل شد (س. 1979 از آن برآمد). در اوّ. س-های 60 مبارزة عامّة خلق بر ضد در ه. cap درآوردن امپریالیزم خارجی و برای آزادی دموکراتی پُرزور گردید. در این شرایط حکومت پادشاهی با مقصد پیشگیری کردن بحران اقتصادی و سیاسی به یک قطار اصلاحات راه داد. اصلاحات اگرری، صرف نظر از محدودیّتهایش، برای در خواجگی قشلاق وسعت یافتن مناسبتهای کاپیتالیستی امکانیّتهای ضروری فراهم آورد. در صناعت نیز تغییرات مهم به عمل آمد. س. 1978 حرکت پُرزور خلقی برای تبدّلات دموکراتی و نیست کردن مطلقیت به وجود آمد، که به روالیوتسیة ضد امپریالیستی، ملّی-آزادیخواهانه مبدّل شد. س. 1979 ریسپوبلیکة اسلامی اعلان کرده شد. س-های 60-70 در بارة همکاری اقتصادی با ا.ج.ش.س. سازشنامهها بسته شده بود.
ه. مملکت اگرری و صناعتنست. در اقتصادیاتش صناعت نیفت موقع اساسی دارد. صناعت استخراج نیفت (1973) ، بنک، کارهای سغرته و کارخانههای کلان صناعتی (1979) ملّی کنانده شد. در خ. ق. 42% اهالی قابل محنت بند است (1976). زمینهای کشت و کار قریب 19 ملن گه، قسم زیادش صنعی آبیاری میشود، از جمله به بیشتر از نصفش غلّهدانه (گندم، جو، شالی-جمعآوری عمومی قریب 9 ملن ت) و زراعتهای لُبیاگی، پخته (400-500 هز. ت) ، لبلبو قند، تماکو میکارند؛ میوهجات، چارمغز، تاک، خرما میپرورند. گوسفند (34، 5 ملن cap، س. 1983) ، بز (13، 55 ملن cap) ، مال کلان شاخدار (8828 هز. cap) ، خر و گ. میپرورند. استخراج نیفت 255 ملن ت، 1978، جای 3-یوم در دونعیای کاپیتالیستی؛ (106 ملن ت. س. 1984) ، گاز طبیعی (44 ملرد م3 س. 1979، 6، 8 ملرد م* س. 1984). صناعت کارکرد نیفت، بافندگی و خوراکواری و ادویات ترقّی کرده است. کارخانههای صناعت متالورگیه، ماشینسازی، شیمی نیفت، تسیمینت، کارکرد چوب در ترقّیست. کاسبی و هنرمندی (قالینبافی، مسگری، زرگری و غ .) رواج یافته است. تول ر. آ. 4، 6 هز. کم، 1984، راههای اتومبیلگرد 115 هز. کم، نقلیات قبوری هم هست. بندرهای اساسی: انزلی، نوشهر (در ب. کسپیی). آبادان، خرّمشهر، بندر عبّاس (در خل. فارس). به خارجه نیفت و محصولاتن نیفت، گلیم، پخته، چرم، میوة خشک میبرارد. شریکان اساسی تجارتیش: مملکتهای ساتسیلیستی اوراپه، مملکتهای کاپیتالیستی شرق نزدیک و اوراپة غربی، ژاپن میباشد. واحد پول-ریل.