بالار

بالار، جزء معماری، که برای پوشیدن بناهای اقامتی، مأموری، فرهنگی و در ساختمان پولها (کوپروکها) استفاده می‌شود. ‌اندازه، شکل و اقتدار بالار وابسته به جایی و موقع استفادة آن مویین می‌گردد. اصلاً در معماری بناها بالارهای چوبی کار می‌آیند، که سه نوعند: لوله‌بالار، چارلبّالار (بالار چاررخ یا چارتراش) ، بالار پشت ماهی. لوله‌بالار نوع بالاریست، که روی لولچوب را با رنده یا داس‌رنده سفید و سفته نموده، فقط پشت آن کمی با تیشه برای جفستر و مستحکمتر جایی گرفتن وسّه‌ها خموار کرده می‌شود. بالار پشت ماهی از جفت بالارهایی، که بیزشکل تراشیده شده‌اند، عبارت بوده، به پشت ماهی شباهت دارد و در شکل پولکچه‌ها کنده‌کاری می‌شود. چنین نوع بالارها را بیشتر شاگردان مکتب معماری و نجّاری سمرقند و بخارا استفاده کرده‌اند. در آسیای میانه از قدیم بیشتر چارلبّالار و لوله‌بالار معمول بودند. بازیافتهای حفریات باستان‌شناسی پنجکینت و شهرستان (ایرخای 5-8) به این گواهند. این دو شکل بالار همچنین در بنیاد مسجد و مدرسه‌های عصرهای منبعده تا ابتدای عصر 20 استفاده می‌شدند. حالا نیز نجّاران محلی از چنین بالارها و بالار پوش­ت ماهی در ساختمان خانه‌های اقامتی دهات و چایخانه‌های تاجیکستان استفاده می‌برند. پیشتر استاهای نجّار اندازة خانه‌های اقامتی را از روی شمارة بالار مویین می‌کردند؛ «خانة هفتبالار»، «خانة نوهبالار» و غیره. موافق عنعنه‌های قدیمی مردم آسیای مرکزی رویی و بعضاً دو پهلو بالار کنده‌کاری (اکثر به اسلوب مداخل) می‌شدند. نقّاشان نیز بالارها را با نقشهای زیبا (بیشتر اسلامی) زینت می‌دادند، مثلاً، مسجد دیهه درغ (آخر عصر 19) و غیره. در بعضی محلها در روی بالارها سنه، نام نجّار یا نقّاش به خطّ عربی و دیگر نقشهای رمزی عکس می‌یافتند (مسجدهای ابراخیمبیی خاولینگ، دیهه هوشیاری ناحیة ورزاب، دیهه چیرتک ناحیة تورسون‌زاده و غیره). در می‌عما­ری کسبی امروزه بالارهای آهنی و آهنوبیتانی معمولند. نگر نیز کانستروکسیه‌های آهنوبیتانی.                                  

  م. روزییف.