باقیرخان

باقیرخان (1862 محلة خیابان تبریز-1916، قصر شیرین) ، یکی از سروران نهضت تبریز (1908-1909) ، ملقّب به «سالار ملّی». تا انقلاب مشروطه (1905-07) به بناکاری مشغول بود. حیات باقرخان در دورة انقلاب با واقعات زندگی ستارخان مربوط است و این دو شخصیت به عنوان دو همرزم یاد می‌شوند. پس از تبدّلات محمّدعلیشاه قاجار بر ضد نظام مشروطه، پراکنده شدن مجلس شورای ملّی و شکست مشروطه‌خواهان در تهران (22 ژوئن 1907) مرکز مقاومت مشروطه‌خواهان به تبریز انتقال یافت. انجمن ایالاتی تبریز از حساب مبارزان تبریز با سروری ستارخان و باقرخان نیروهای حربی تأسیس نمود (سپتامبر 1907). در تول یازده ماه مبارزه به ستارخان و باقرخان میسّر گردید، که نی­روهای استبدادی شاه را با سروری عبدالمجید میرزا (اینودّوله) شکست داده، به عقب‌نشینی مجبور نمایند. اینودّوله تبریز را در حالت محاصره نگاه می‌داشت، ولی باقرخان همواره ایستاده‌گری می‌کرد. روسّیه و انگلیه، که پس از قرارداد سال 1907 هر کدام قسمتی از سرزمین ایران را عملاً در اختیار داشتند، توافق کردند، که با مقصد حمایه شهروندان خارجی قوّه‌های نظامی روس وارد تبریز شوند و راه موادّ خوراکی را به شهر تبریز گشایند. ستگار­خان و باقرخان از ادامه‌ مبارزه دست کشیده، پس از واردشوی روسها به کنسولگری عثمانی پناهنده شدند (ژوئن 1909)

در این بین تهران از جانب مبارزان بختیاری و گیلانی استیلا گردیده، به سلطنت استبدادی مو­همّدلیشاه خاتمه داده شد و حکومت موقتی تأسیس گردید. روسها برای خارج کردن ستارخان و باقرخان از تبریز می‌کوشیدند و مخبروسّلتنه (والی ن­و آذربایجان) به این اندیشه موافق بود، به دلیل این که آنها به دستورهای دولت اطاعت نمی‌کردند. ستار­خان و باقرخان با دعوت حکومت مرکزی و تشویق ملّا محمّدکاظم خراسانی به تهران وارد شدند. استقبالی، که مردم تهران از این دو قهرمان مبارز تبریز کردند، تا آن زمان از خیج پادشاهی به عمل نیامده بود. ستارخان و باقرخان رسماً در باغ شاه پذیرایی شدند و در کاخ گلستان با احمدشاه ملاقات کردند. برای باقرخان باغ عشرت‌‌آباد جای اقامت رسمی تعیین کرده شد. مجلس شورای ملّی آنها را با آر­دین سرفراز گردانیده، برای هر کدام 1000 تومان ماهانه مقرّر کرد.

در مبارزة بین اعتدالیان و دموکراتها در حکومت مشروطه با پشتیبانی از گروه یکم بر زید­د نمایندگان دموکرات مجلس سخنرانی کرده، بتدریج رابطه‌های بین دو سردار تبریزی با سیّدهسن تقیزاده-رهبر دموکراتها تیره گردید. سرانجام مجلس شورای ملّی قرار کرد، که مجاهدان در ظرف 48 ساعت سلاحهای خود را به حکومت سپارند. این امر به جنگ بین مجاهدان و قوّه‌های دولتی در اقامتگاه ستارخان انجامید و باقرخان با گروه خود به سردار ملّی پیوست. مجلس برای باقرخان سیصد تومان ماهانه تعیین کرد، که آن تا آخر عمر به او پرداخت شود.

باقیرخان در آغاز جنگ یکم جهانی همراه گروه آزادی‌خواهان رهسپار قلمرو عثمانی در عراق شد (نوامبر 1915) ، ولی بعد شکست آلمان و پراکنده شدن آزادی‌خواهان او در راه بازگشت به وطن در نز­د قصر شیرین از جانب محمّدامین کُرد طالبانی به قتل رسانده شد (1916). بعداً جسد باقرخان از دیهه محمّدامین به تبریز انتقال یافت.

دبیات .: بالشیه ساویتسکیه اینتسیکلاپیدیه. ت. 2، مسکو، 1970؛

س. . هوسیناو