باقیلانی
ابوبکر محمّد ابن تیییب (950، بسره-1013، بغداد) ، متکلّم و فقیه معروف عرب، نماییدة اشعریه. علمهای زمانش را در زادگاخش آموخته، به مذهب اشعرییگرایید و یکی از دایان و مبلّغان تعلیمات این جریان گردید. عضدودّوله او را برای بحث و مناظرخای علمی و شرعی با اهل اعتزال به شیراز دعوت کرد. باقیلانی در آن بحثها غالب آمده، نفوذ و اعتبارش بین پیروان موعتزیله افزود. سیپc به بغداد رفته، تا آخر عمر آن جا ماند. باقیلانی همراه گروه علما برای بحث و مجادلههای علمی با مسیحیان به قوستنتنیه فرستاده شد. او در بحثها غالب آمده، بعد بازگشت به بغداد مدّتی والی ناحیة قضاع (عراق) گردید. در آخر عمر به تعلیم و تربیة شاگردان، از جمله فرزندان عضدودّوله مشغول شد.
باقیلانی بیشتر از 50 اثر راجع به فقه و کلام، حفظ و تشکّل و نّکیشاف تعلیمات اشعریه، تنقید تعلیمات و عقاید مذهب و فرقههای دیگر اسلام تألیف نموده است، که مهمترینشان «ات-تمهید»، «ال-اصول و-ل-کبیر»، «هدایت و-ل-مسترشیدین»، «اعجاز و-ل-قرآن» میباشند. از مضمون آثارش برمیآید، که باقیلانی تعلیمات علم کلام را خیلی انکشاف داده، بسیار نکتههای تعلیمات کلام ابتدایی را از دیدگاه مناسبت راسیونالیستی (عاقلانه) تعبیر و تأویل نموده است و به موناسیبت عقل و ایمان در فلسفة کلام روشنی انداخته است. از این رو، متکلّمان متأخَّر باقیلانی را در ادبیات فلسفی ترغیباتگر کلام راسیونالیستی میشمارند.
ن. سعیداو.