باخرزی ابوالحسنعلی‌ ابن حسن

باخرزی ابوالحسنعلی‌ ابن حسن (فوت 1075، باخرز) ، عالم، شاعر و ادیب ذوالسانین فارس-تاجیک. آموزگار نخستین او پدرش شیخ ابوعلی ه­سن ابن ابوتییب باخرزی بود. باخرزی با نیت علم‌آموزی و جمع‌آوری آثار معاصرانش به شهرها و مرکزهای علمی و مدنی (زوزن، ره‌ای، بوجج، جرجان، استر‌‌آباد، مرو، هرات، نیشاپور، بغداد، بسره، واسط و غیره) سفر کرده، با ادیبان نامدار و اشخاص عالی‌مرتبه واخورده است و در دیوانهای رسایل بعضی حاکمان سلجوقی کاتب بوده است. سالهای آخر حیاتش در زادگاهش شهر باخرز گذشته، در همان جا در محفلی به قتل رسیده است.

باخرزی در نظم و نثر استعداد کامل داشت. او را اثرهای منظوم و منثور است. مشهورترینش تذکرة «دومیت و-ل-کسر و عثرت و اهل-ل-عصر» می‌باشد، که پارچه‌ها از زندگی و نمونه‌های ایجادیات ادیبان و شاعرایی مضافاتهای مختلف ممالک اسلامی، از جمله کلّ ایرانزمین را فرا می‌گیرد. تذکره‌ به زبان عربی بوده، از نمایندگان علم و ادب عربیزبان عصر 11 یاد می‌کند. باخرزی در این اثرش از آثار به زبان عربی نوشتة شاعران فارس-تاجیک نیز نمونه‌ها آورده است. تعدادی از عالمان و ناقدان شعر در عصرهای میانه به لفظ بلیغ و معنیهای نازک آثارش تحسین گفته‌اند. باخرزی بیشترن اثرهایش را به زبان عربی تألیف نموده است، ولی چنان که محمّد عوفی در «لباب و-ل-الباب» می‌آرد، او از جملة ادیبان و شاعران ذوالسانین بوده، به زبان مادری‌اش فارسی-تاجیکی نیز شعرها آفریده است. باخرزی به زبان فارسی «طربخانه» نام مجموعة رباعیات داشته است، ولی از اشعار فارسی‌اش چند قصیده و پارچه‌های پراکندة شعری مانده‌است و بس. باخرزی اینچنین مقدار زیاد اشعار پیشینیان و معاصران خود را به زبان عربی گردانده است.

   ت. مردانی.