بدولقادیر گوینده

عبدالقادر گوینده ‌خواجه ‌کم ‌آلود دین (نظام‌الدّین) ابن ریبی ابن عینی (1376، دیهه نایین ولایت اصفهان-1435، هرات) ، سراینده، نوازنده، موسیقیدان و آهنگساز مشهور فارس و تاجیک و شرق. بنا به اخبار دولتشاه سمرقندی («تذکره‌ت-اش-شعرا») ، درویش‌علی جنگی («تحفت-اس-سرور») و اسفیزاری («روزت-ال-جنّات. . .») عبدالقادر گوینده با شیخ سعدی شیرازی قرابت اولادی داشته است. در 10-سالگی علمهای صرف و نحو، معانی و غیره را آموخته است.

یلم موسیقی و ترکیبات آن را در نزد پدر تعلیم گرفته‌اسگ. از جوانی شعر می‌گفت و آهنگ می‌ساخت. در نواختن نه‌ای، عود، چنگ، چغانه، قانون، رباب، تنبور و غیره مهارت تام داشت. در ساز نه‌ای اختراعات زیاد نموده («پیشرو دار»، «صوت نه‌ای») ، به اشعار رودکی، عنصری، فرّخی، سعدی، حافظ، کمال خجندی و دیگران در جنر و شکلهای موسیقی اثرها آفریده است.

«عمل نثر» (غزل سعدی) ، «ترانة عراق» (غزل قطران) ، «عمل موهییر» (غزل کمال) به مقامهای «راست»، «بزرگ»، «عراق»، «دوگاه» و «تصنیف ‌خواجه ‌عبدالقادر»، «عمل ترانه» (غزل سعدی) ، «صوت عشّاق» (غزل حافظ) ، «مستزاد نوا»، «عمل راست»، «عمل بوستان»، «ام­ل گیسو»، «عمل گلستان»، «عمل خارستان» (بر اشعار سعدی) از جملة تصنیفات مشهور عبدالقادر گوینده می‌باشند.

بیشتر اثرهای نظری عبدالقادر گوینده («مقاصد-ال-الخان»، «جامع-ال-الخان»، «زبدت-ال-ادوار»، «لحنیه»، «نغمات-ال-ادوار» و غیره) از تاریخ پیدایش، دوره‌های انکشاف صنعت موسیقی، ضرب و وزن، دورها، سازهای موسیقی و پرده‌های آنها، طرز استفادة ضرب و وزنهای موسیقی فارس-تاجیک و فرق آن از موسیقی عربی، جمع و چینی، بُعد و اقاات موسیقی و غیره بحث می‌نمایند.

بدولقادیر گوینده به اثرهای موسیقی‌شناسان یونان قدیم ارسطو، بتلیموس (پتالیمیی) ، افلاطون، فیساگورس (پیفگار) و  فارس-تاجیک ابونصر فارابی، ابوعلی سینا، عبدالمؤمن اورمویی شرح و علاوه‌ها نوشته است. رساله‌های موسیقی عبدالقادری  گوینده توسط موسیقیدانان ترک نیز ترجمه شده‌اند (این بیشتر در زمان سلطان ولید صورت گرفته است).

کاتیبان ترک به رساله‌های عبدالقادر گیلانی از خود علاوه‌ها داخل کرده‌اند و او را به ردیف موسیقی­دانان ترک داخل نموده‌اند. نسخه‌های کامل اثرهای عبدالقادر گوینده در کتابخانه‌های سنکت-پتربورگ، بادلیان، پریج، مدرید و بریتنیه محفوظند. مؤلف زیاده از 200 ترانه و آهنگ. موسیقی‌شناسان و حافظان اسری15 سلطان محمّد ادی سمرقندی، قطب‌الدّین نایی، یوسف اندیجانی، عبدالمؤمن حافظ، حافظ اوبهی و دیگران شاگردان او می‌باشند. پس از او پسرش عبدالرحمان و نبیره‌اش عبدالعزیز در تدقیق و تحلیل ترکیبات موسیقی عنعنه‌ش را ادامه‌ داده‌اند.

د .: ا ب د و ل ق عاد ا ر ا مراغه‌ای، مقاصد-ال الحان، ت. ، 1345؛ رجب‌اف ا. ، مقاملر مثلسیگه دایر، تاشکینت، 1963؛ ر ا ج ا ب آ و ا. ، افکار موسیقی تاجیک در عصرهای 12-15، د. ، 1989؛ بیاض شش‌مقام، د. ، 2008؛ دانشنامن شش‌مقام، د. ، 2009.