بوتییب طاهر

بوتییب تاهیر، (861، مرو-913، بخارا) ، موسیقی‌شناس فارس و تاجیک. از دانشمندان علم موسیجی عهد سامانیان. اساسهای عملی و نظریه‌وی موسیقی را نزد ابولبّاس سرخسی (وفات 899) ، احمد سرخسی (وفات 901) ، ابولبّاس بخ­تیار (وفات 920) آموخته است. در آموزش و ترغیب آثار خطّی پهلویی، شرح و تفسیر اثرهای دانشمن­دان یونان قدیم-ارسطو، افلاطون، نیکامخ، بتلیموس و اکلیدوس سهم باسزا گذاشته است.

سرهای چندی از این موسیقیدانان را به عربی ترجمه کرده، به آنها شرح و ایضاح نوشته است. ابوتییب طاهر عاید به موسیقی اثرهای مکمّل نظریه‌وی، از جمله «کتاب-ال-آداب-ال-گیناع» و «کتاب فی-ن-نغم» نوشته است. او در این اثرهایش موسیقی را چون علم و صنعت تفسیر داده، عاید با سازهای موسیقی، جنبه‌های گوناگون ساز و آواز، کامیابی و نارسایی‌های افکار موسیقی‌شناسان یونان قدیم نقطة نظر خود را بیان نموده است. بنا به گفت ابن ندیم («ال-فیخریست») و ابن اسیبیه («عیون-ال-انبع») ترجمة «قانونهای موسیقی» افلاطون از چانیب ابوتییب طاهر از جملة بهترین ترجمه و تفسیرها بوده است.

بوتییب طاهر در اثرهایش به عنعنه‌های تاریخی افکار موسیقی مردم ایرانینجاد دقّت مخصوص داده، موسیقی عهد ساسانیان را از صحیفه‌های بایی و رنگین ساز و آواز شماریده است. خصوصاً در اثرش «کتاب فی-ن-نغم» («کتاب عاید به سرودخا») برابر تفسیر ترکیبات سرود، ترانه‌های قدیمی تا اسلامی و زمانش، اینچنین راچیع به سلسلة «خسروانیات»، «فارسی­ست»، شکلهای معمول سرایندگی عهد ساسانیان «چامه» («چکامه‌ک») ، «ترنک» («ترانه») ، «پتواجه»، «پهلویات» معلومات مکمّل داده، آن را به حیات موسیقی عصرهای 9-10 پیوسته است. آفریده‌های ابوتییب طاهر همچون سرچشمة معتمد موسیقی اعتراف شده، در حلّ ب­سیار مسئله‌های ساز و آواز چون دستور کمک نموده‌اند. از چومله ابونصر فارابی در «کتاب-ال-موسیقی-ال-کبیر» از آنها بهره برداشته است.

دبیات: ر ا چ ا ب آ و ا. ، سنّت و نوآوری در تمدّن موسیقی زمان رودکی، دوشنبه، 2008.

ه. رجب‌اف.