بوهییان توحیدی علی ابن محمّد ابن عبّاس شیرازی (تقریباً 923-تقریباً 1010) ، فیدسوف، فقیه، ادیب، متصوّف و نحوی فارس و تاجیک. قسم زیاد حیاتش در بغداد گذشته، آن جا نحو را از ابوسعید سیرفی و علی ابن اسای رمانی، فیکخ شافعی را از ابوهامید مروزی و ابوبکر شافعی، فلسفه را از عبوسولیمان منطقی و یحیی ابن ادا آموخت.
برای عقاید زندیقیاش از بغداد رانده شد. ولی آخرخای عمرش به بغداد برگشته، خیات خود را با بیچارگی و قشّاقی گذرانیده، به طریق اعتراض از زمانه کتابخانهاش را آتش زده است. یاقوت هموی در «معجم-ال-ادبا» در بارة ابوهییان توحیدی ذکر کرده است، که او در همة علوم زمانه-نحو و لغت، شعر و ادب، فقه و کلام چیرهدست بود، فلسفه و عرفان را خوب میدانست و در بلاغت همتا نداشت. ابن جوزی در «تلبیس ابلیس» نام ابوهییان توحیدی را در قطار ابن راوندی و ابوالعلای مهارّی یادآور شده است،
بوهییان توحیدی عاید به مسئلههای مختلف علم زمانهاش آثار بسیاری تألیف کرده است، که متأسفانه قسم ناچیز آنها تا زمان ما رسیدهاند. نامگوی مختصر تألیفات ابوهییان توحیدی، که یاکوت هموی در اثرش ذکر کرده است، چنینند: «ال-محاذرات و-ل-مونازرات»، «ال-امتاع و-ل-موانسه»، «ال-بسایر و ز-ذخایر»، «تقریض-ال-جاحظ»، «اس-صدیق و-س-صداقت»، «مسالیب-ال-وزیرین»، «اشارت-ال-الهیه»، «ال-موقابسات» و غیره. عقیدههای فلسفی ابوهییان توحیدی تنها از تدقیق و تحلیل اندیشههای متفکّران پیشین و معاصرش عبارت نبوده، بلکه جواب به سؤالهای شاگردان و مصاحبانش عاید به مسئلههای مختلف فلسفی میباشند.
تهلیل اثرهایش نشان میدهد، که او مسئلههای نفس، تکامل نفس انسانی، درک حقیقت و منفعت آن، حرکت جسم در آدم کون و فساد، نوعهای گوناگون آن را بررسی کرده است. خذمت دیگر ابوهییان توحیدی در فلسفه گرد آوردن عقاید مختلف متفکّران معاصرش میباشد، که در صحبت و مجلسها ابراز داشتهاند. ابوهییان توحیدی در مسئلههای منطق و نحو در «ال-بسایر و-ز-ذخایر» و «ال-امتاع و-ل-موانسه» فکرهای جالب دارد. ابوهییان توحیدی در مسئلههای فیکه و کلام و اخلاق نیز فکر و اندیشههای خود را دارد. ا. سعیداو.