لیم و (citrus limon) ، رستنی بسیارسالة همیشه‌سبز سوبتراپیکی» منسوب سودابیها. لیم و را در زبان روسی «لیمان» و به زبان انگلیسی «lemon» می‌نامند. بلندی درخت لیم و 3-7 متر، شاخهایش خاردار، بعضاً بی‌خار، برگش غفس، درازرویه، تخمشکل، گلش دوجنسه، سفید خوشبویی، میوه‌اش تخمشکل، بعضاً مدوّر (درازی‌اش 5-7 سم) ، وزنش تا 120 گرم، غفسی پوستش 2-5 میلیمیتر، رنگش زرد، مغز میوه‌اش زرد گشاد، سیراب و ترش، تا 20 (بعضاً زیادتر) دانه تخم دارد.
شاخ و میوة لیم و در صورت
در قسم جنوبی تاجیکستان لیم و بهار، تابستان و تیره‌ماه نوم و کرده، زمستان (در خنکی تا-3-5°س) از رشد می‌ماند. لیم و به حرارت پست خیلی حسّاس بوده، در-1، 5-2، 5 س میوه و-5-6° س خنکی برگ و نوده‌های جوانش ضرر می‌بیند و در-6-8° س خنکی تماماً نابود می‌شود. لیم و رستنی نمی و گرمی و روشنیدوست. در اوّل بهار در حرارت 10-12 درجه س گرمی نشو و نما کرده گل می‌کند. دورة نوش از 150 تا 180 روز. در 2-3 سال برگش را نو می‌کند. گرمی آپتیملی برای سبزش و گلکنی لیم و+17 درجه س. در نتیجة نارسایی روشنایی لیم و سیربرگ، ولی سبزشش سست شده حاصلش کم می‌شود. وطن لیم و را آسیای جنوبی شرقی می‌حسابند. لیموی خوشبویی معلوم نیست. در کشورهای سوبتراپیکی بهر میانزمین، شمه، می‌کسیکه، آرژانتین و دیگر مملکتها پرورش می‌کنند.
لیم و در تاجیکستان زیاده از 70 سال این جانب پرورش کرده می‌شود. هالا زیاده از 200 نوع آن در جهان موجود است. لیم و را در ریانهای گرجستان غربی، ساحل بهر سیاه کوکز و قسماً کشورهای کرسنادر (ساچ-عدلیر) در زمینهای گشاد می‌پرورند. در آسیای میانه در خندقها و خانه‌های مخصوص پرورش می‌کنند. اوّلین کارهای تجربوی عاید به پرورش و سنجش لیم و در تاجیکستان سال 1935 در ریانهای پنج، فرخار، قُرغان‌تپّه و کالخوز‌‌آباد cap شده بود. از سال 1949 cap کرده در ریان وادی وخش اصول در خندقها پرورش نمودن لیم و وسیع تطبیق شد، که در آن جا شرایط مساعد اقلیم و خاک موجودند. سال 1971 در ریانهای وادی وخش 48 خواجگی به پرورش لیم و مشغول بودند. در این خواجگیها 60 هزار بیخ لیم و (40 هزار بیخش میوه می‌داد) بود و همان سال کالخوز و ساوخازهای ریسپوبلیکه به دولت 1، 7 میلیون دانه میوه فروختند.
لیموی خام
تاجیکستان از جهت استحصال لیم و در بین دولتهای سابق شوعروی جای اوّل را اشغال می‌نمود. ساوخاز مخصوص لیموپروری به نام ن. قرابایف 46 گیگتر (34 هکتار حاصل‌ده) لیموزار دارد. لیموزار تمام خواجگیهای لیموپروری جمهوری اطراف 50 هکتار (اساساً در وادی وخش) است. لیموپروران تاجیک سال 1980 به دولت 650 تانّ لیم و فروختند. در خواجگیخای لیموپروری ریسپوبلیکه نوعهای «می‌ییر» (از سال 1940) ، «ویلا-فرنکه»، «لیسبان»، «کوزنیره» را پرورش می‌کنند. نوع «می‌ییر» از پیوند لیمویو افلیسون حاصل شده است، که این نوع تیزپز بوده، در اوّل نوامبر سراسر می‌پزد. سال دوّم حاصل می‌دهد. از هر درخت لیم و، که در خندقها پرورش کردند 250-300، بعضاً 600-700 دانه لیم و میغوندارند. لیم و خصوصیتهای گوناگون معالجوی و پرهیزی دارد. برای طبابت زنگیله، گلوزیندانک، درد گلو، کسلیهای معده و روده، فشار خون و راه واسطة خوبیست. در ترکیب میوة لیم و 3، 5-8، 1% ترشی (اساساً جوهر لیم و) ، 1، 9-3، 0% قند، 45-140 مگ (در 100 گ میوه) ویتامین س، اینچنین ا، و، ر و گ. ، مادّه‌های پیکتینی، نمکهای مینیرلی آهن، فسفر، کلیی، کلتسیی، مگنیی موجود است. لیم و را برای تییار کردن نوشاکیهای گوناگون (لیماند، لیکیار و غ .) ، مربّا، پستیله استفاده می‌برند. لیم و در عطریّات، قنّادی و غ. نیز اهمیت کلان دارد.
سفیده‌ها، پراتیینها، مادّه‌های آرگنیکی کلانمالیکولة طبیعیی را گویند، که از امیناکیسلاته‌ها ترکیب یافته در ساخت …
Таджикистан – Энциклопедия на таджикском языке КИТОБАМ
