مکتب – کلمة عربی بوده معنای دبستان، تعلیمگاه می‌باشد. مکتب مؤسسة تعلیم و تربیه، که در آن آموزگار به نسل نورس تعلیم و تربیه می‌دهد. مکتب چنین نمودها دارد:
ابتدایی،
میانة ناپرّه،
میانة معلومات عمومی: مکتبهای کسبی، مکتبهای مخصوص-مکتبهای عالی؛ مکتبهای دنیوی، مکتبهای دینی (کانفیسّیانلی)؛ مکتبهای پنسیانی؛ مکتبهای آمیخته (برای پسران و دختران) ، مکتبهای زنانه، مردانه و غ.
مکتب در تاجیکستان
مکتبها در اختیار دولت و مونیتسیپلیتستها می‌شوند. مکتبهای خصوصی نیز هستند. در جهان چنین خیل مکتبها وجود دارد: مکتب میانة معلومات عمومی، که آن خوانندگان صنفهای ابتدایی (1-3) ، مابینی (4-8) و بالایی را (9-11) در بر می‌گیرد؛ مکتبهای میانة کارگرجوانان و جوانان قشلاق: مکتب-اینترنتخا؛ مکتبهای میانة مخصوص؛ مکتبهایی، که روز کار بردوام دارند؛ تکنیکوم و آموزشگاههای کسبهای تکنیکی؛ مکتبهای عالی و غ. در این مکتبها پسر و دختران برابرحقوق بوده، به زبان مادری خود معلومات می‌گیرند.
مزمون کار تعلیمی مکتب در حجّتهای دیدکتیکی-پلن تعلیمی، برنامه، کتابهای درسی و غ. افاده می‌گردد. در مکتبها شکل اساسی تعلیم درس است. مکتبهای نخستین در مملکتهای شرک قدیم (ختایی، بابل، مصر و غ .) به وجود آمده‌اند؛ کاهنان و روحانیان این مملکتها در معبدها مکتبها داشتند.
در اروپا مکتبهای اوّلین در یونان قدیم تقریباً در عصر 6 تا میلاد، در ریم قدیم در عصر 4 تا میلاد پیدا شده‌اند. در مکتبهای اروپا تا عصر 19 تأثیر دین کتالیکی پرزور بود. صنفهای حکمران همیشه می‌کوشیدند، که مکتب کاملاً در زیر تأثیر آنها باشد و منفعتهای صنفی آنها را افاده و حمایه نماید.
چونان که سییاه ختایی سیون تسزین سال 630 نوشته است، در سمرقند بچه‌ها از 5-سالگی خواندن، نوشتن و حساب را مشق می‌کردود. به آنها دبیران (میرزایان) راهبری می‌نمودند. خلیفه‌های عرب برای نفوذ دین اسلام مکتب و مدرسه‌ها گشادن را می‌فرمودند. امامها وادار بودند، که در حضور مسجد مکتب هم گشایند. در این مکتبها سوادبراری از آموختن حرف و نوشتن کلمه cap می‌شد. مقصد مکتب یاد دادنة قرآن بود.
در سالهای آخر عصر 19 شخصان علی‌حده مکتبهای خصوصی گشاده، خودشان درس می‌گفتند. آنها را مکتبدار می‌نامیدند. بعضی از مکتبداران به حسن خط و حسابداری شاگردان اعتبار می‌دادند. زن مکتبدار نیز در خانة خود مکتب گشاده، به دختران تعلیم می‌داد. آنها را بی‌بی‌آتون یا بی‌بی‌خلیفه می‌نامیدند. در این مکتبها با اصول کهنه عصر میانگی تعلیم داده می‌شد (نیگ. ، مکتب کهنه). شرایط علمگیری، اصول تعلیمی این مکتبها نهایت ساده بود. هجا-هجا خواندن سوادبراری را بسا دشوار می‌کرد: بچه‌ها در ظرف 8-9 سال بزور خواندن و نوشتن را یاد می‌گرفتند.
دانیشگاه کیمبریج در انگلیی
در برابر مکتبهای آنوقتة آسیای میانه مدرسه و قاریخانه‌ها نیز بودند. برابر ترقّیات کاپیتالیزم و پیدا شدن برجوزیة محلی در راه اصلاحات مکتبهای کهنه حرکت cap شد. در نتیجه مکتبهای اصول صوتیه به میان آمده‌اد. در این مکتبها به تعلیم علمهای دنیوی نیز اهمیت داده می‌شد (نیگ. مکتب اصول جدید).
برای فرزندان روسّان مسکن ترکستان سال 1876 گیمنزیه، مکتبهای ریلی، مکتبهای ابتدایی، سمیناریه‌های معلمان و غ. گشاده شدند. در بعضی مکتبهای روسی فرزندان مردم محلی هم می‌خواندند. آخر عصر 19 برای بچه‌های محلی مکتبهای روسی محلی گشاده شدند. هرچند که این مکتبها به سیاست مستملکداری حکومت پادشاهی روس خذمت می‌کردند، در کار تعلیم آنوقته موقع پیشقدم داشتند.
ریوالیوتسیة کبیر ساتسیلیستی اکتبر کار مکتب را تماماً تغییر داد. در اتّفاق ساویتی مکتب از دین جدا (از 20. 1. 1918) بوده، در راه تربیة بناکاران باشعور جمعیّت کمونیستی خذمت می‌کند. مکتبهای ساویتی در انکشاف همه‌طرفة نسل نورس، تشکّل معنوی آنها رل مهم می‌بازند، خوانندگان را با اساسهای علم و دانشهای پالیتیخنیکی مسلّح می‌گردانند، به انکشاف جسمانی، تربیة اخلاقی و استتیک جوانان مساعدت می‌نمایند، آنها را به می‌هونت و حیات اجتماعی آماده می‌کنند.
یتّیفاق ساویتی از سال 1966 به جاری نمودن معلومات عمومی میانه شروع نمود. «یگانگی نظام معارف خلق و پیدرهمی همة خیلهای مکتبها برای گذشتن از زینه‌های پایانی تعلیم به زینه‌های بلندتر آن امکانیت می‌دهد» («اساسهای قانون ا.ج.ش.س. و جمهوریهای اتّفاقی در بارة معارف 19 ژوئن 1973). در مملکتهای کاپیتالیستی این گونه نظام وجود ندارد. مثلاً در انگلیه سه نمود مکتب میانه هست: حاضره‌زمان (10-ساله) ، گرمّتیکی (13-ساله) ، تکنیکی (5-7-ساله). در آنها، چون در دیگر مملکتهای کاپیتالیستی، بچه‌ها توسط سنجش («تیستهای استعدادی») به گروهها جدا کرده می‌شوند. از این مکتبها فقط مکتب گرمّتیکی برای مکتبهای عالی خواننده تییار مکنند. ختم‌کنندگان دیگر مکتبها به مکتبهای عالی داخل شده نمی‌توانند. در دولتهای سابق شوروی مکتبها در اختیار دولت بوده، برای معلوماتگیری بچه‌ها تمام امکانیّتها موجودند.
مکتبهای قدیمة مسلمانی
هالا درتاجیکستان زیاده از 3500 مکتب معلومات عمومی (بیشتر از 1، 5 ملن خواننده) ، 42 مکتب میانة مخصوص (75 هزار خواننده) ، 23 مکتب عالی (150 هزار استودینت-دانشجو) ، 99 آموزشگاه کسبهای تکنیکی موجود است، که همّة آنها را وزارت معارف جمهوری تاجیکستان زیر راهبری خود قرار می‌دهد.
در جهان امروزه از همه مکتبهای بهترین در انگلیه و ایالات متحدة امریکا واقع بوده از جملة آنها دانشگاه کیمبریج و دانشگاه گرورد می‌باشد. مفصلتر در بارة مکتبهای بهترین جهان در سامانة www. timeshighereducation. com دریافت کرده می‌تانید.
ماریف خلق. مکتب ابتدایی، مکتب هشتساله، مکتب میانة معلومات عمومی، آموزشگاه کسبهای تکنیکی، مکتبهای مخصوص.
2) جریان و رویة سیاسی-اجتماعی، علمی، صنعت، ادبیات و غ. مسلن، صنعت تصویری عصر 15-را «مکتب مینیاتور سمرقند»، جریان ادبی عصر 15-را «مکتب ادبی جامی» نام می‌برند.
د .: لنین و. ا. ، اس، ، چ 31؛ کروپسکیه ن. ک. ، ازبر. ، پید. پرایزویدینی، م. ، 1968؛ گرمانیتسکیی س. م. ، آچیرکه رزویتیه نرادناگا آبرزاونیه و ترکیستنسکام کره‌ای، تشکینت، 1800: عینی س. ، متریالهای تاریخی دایر به انقلاب بخارا، م. ، 1024؛ بیندریکاو ک. ا. ، آچیرک پا استاری نرادناگا آبرزاونیه و ترکیستنی (1805-1024 گگ .) ، م. ، 1060؛ پولاداف ت. ، گذشته و آیندة معارف خلق در تاجیکستان. استالین‌آباد، i960؛ اریپاو (عارفی) م. ، ایز استاری پیدگاگیچیسکایی مыسل تدجیکسکاگا نراده (چ. 1) ، د. ، 1002؛ عابداو ا. ، آچیرک مختصر تاریخ معارف خلق تاجیکستان، د. ، 1005.
رهیماو.
سرخانه، قسم اوّل سرود، که به اندازة یک بیت متن سرود اجرا می‌شود. بعضاً سرخط …
Таджикистан – Энциклопедия на таджикском языке КИТОБАМ
