لیباس حربی

لیباس حربی (نظامی) ، نوع لباس رسمی مخصوص، که اصلاً خذمتچیان حربی می‌پوشند. در قوّه‌های مسلّح تاجیکستان به گروه لباسخای حربی-لباسهای رو (شنل، بوشلت، پلتا، پلش، موندیر، کیتیل، کورتکه، توجورکه، شیم و غیره تعلّق دارد)؛ کلّه‌پوشها (پاپاخ، کلاه، فورجکه، پیلاتکه، بیریت)؛ کورتة رو، گلستوک، کشنی (گردنبند) ، دستپوشک؛ پایفزال (موزه، باطنکه، توفلی)؛ کمربند، تسمة کمر و غیره منسوبند.

نشانهای فرق‌کنندة خذمتچیان حربی نیز جزء حتمی لباس حربی می‌باشند. لباس رسمی را از روی نوع قشون (خذمت) رتبة حربی و علامتهای تفرقة آن را شورای عالی تاجیکستان مقرّر می‌کنند. همة خذمتچیان حربی در خذمت حربی بوده، سواراوچیان، نخیماوچیان، اینچنین ژنرالها، ادمیرلها، آفیسیران، پرپارشیکها و میچمنها، که در زپس یا استعفاند، حقوق لباس حربی پوشیدن را دارند. نمودهای زیرین لباس حربی  مقرّر کرده شده‌اند: عیدانه، ادانه و جایروی، دائمی (هرروزه) ، جنگی و کاری. هر یکی از این فارمه‌ها تابستانه و زمستانه می‌شوند؛ در فلات حربی و بحری رقم‌گذاری (رقمهای 1-6) نیز وجود دارد. عنصرهای لباس حربی هنوز در ارمیه‌های دنیای قدیم (مصر، آشور، فارس، یونان قدیم) پیدا شده بودند. لباس حربی بیشتر در ارمیة ریم قدیم انکشاف یافت. در آن لباس یکرنگه (بیشتر رنگ سفید) مقرّر کرده شده بود.

دایر به لباسهای حربی عسکران پادشاهان ماوراءالنهر و خراسان نیز بعضی معلوماتهای خطّی و آرشیالوگی موجودند. در نتیجة خفریاتهات در پامیر گذرانیدشده معلوم گردید، که جنگاوران سکایی لباس چرمین می‌پوشیده‌اند. در دولت سغد جنگاوران از روی کتگوری اهالی به گروهها تقسیم می‌شدند. سوارگان را اکثراً نمایندگان صنف حکمران-دیهقا-نان تشکیل کرده، برای از لشکر پیاده فرق نمودن خیفتایهای مخصوص جوشندار می‌پوشیدند و میان خود را با کمربند زربافت می‌بستند. در دورة جنگها شمشیر و خنجر، تیر و کمان آویخته، طاس‌کلاه و جوشن در بر می‌کردند. آرشیالوگها از دمنه‌های پنجکینت باستانی تصویراتی را پیدا نمودند، که آنها محاربه و جمعامدهای عسکران را انعکاس می‌کنند.

زمان حکمرانی سلالة سامانیان در ماوراءالنهر و خراسان در ارتش اصلاحاتها گذرانیده شدند، که آن را خیلی پرقوّت نمودند. در ارمیة سامانیان عکسیریّت را غلامان تشکیل می‌نمودند، که آنها در سال یکم خذمت لباس نیم‌ابریشمی زندوگی پوشیده، در قشون پیاده خذمت می‌کردند. در سال دوّم خذمت میانبند عادّی چرمی می‌بستند. سال سوّم قراچور (یک نوع لباس حربی) ، سال پنجم زین و افزار پُرقیمّت، سال ششم عنوان می‌گرفتند. در سال هفتم خذمت برای از دیگر آتریدها فرق کردن کلّه‌پوش سیاه پشمی می‌پوشیدند، آنها گوردیة شخصی شاهان سامانی را تشکیل می‌دادند. در دورهای حکمرانی سلاله‌های قرخانیان، سلجوقیان و خوارزمشاهیان در لشکر چندان تغیرات کلّی به عمل آمد. تنها در زمان حکمرانی تیمور در ارتش تغیرات جدّی به وقوع آمد. تیمور برای از همدیگر فرق کناندن آتریدهایش و از لشکرهای دگر فرق کناندن ارمیة خود لباسهای هررنگه و علامتهای گوناگون جاری نمود. در این دوره یراق آتشفشانی پیدا شد.

در عصرهای 15-17 با پیدایش ارمیه‌های دائمی لباسهای نسبتاً یک‌خِلة تنها از جهت رنگ فرق‌کننده به وجود آمدند: در انگلیه آتریدهای تیراندازان لباسهای حربی کبودرنگ می‌پوشیدند. در بسیار مملکتها گوردییچیان لباسهای هم رنگ گیرب دولت خود را می‌پوشاندند. در قشونهای فرانسه از عصر 15 کم و بیش لباسهای یک‌خِله، ولی گوناگون‌رنگ جاری گردیدند. در وقت جنگ سیساله (1618-48) در ارمیة شویدها بریگده‌های «سبز»، «سفید»، «سرخ»، پالکهای «سبز» و غیره بودند، (که تنها با رنگشان تفاوت داشتند.

در قشونهای «امپراتوری ریم مقدّس» درگونها خیفتان (کمزول دراز) سرخ و اگیرها خیفتان کبود می‌پوشیدند. اوّلین لباسهای حربی یک‌خِله را (از روی نوع و ساخت قشون) در فرانسدر عهد لیوداویک 14 سالهای 70-72 نظیر حربی ف. م. لووه جاری نموده است. وه‌ای برای گوردیه موندیرهای کبود استرسورخ، برای درگونها-موندیرهای سرخ، برای کولیرهای سبک-خاکستررنگ سرخچه‌تاب، برای پیاده قشون-خاکستررنگ و غیره مقرّر نمود. در ارمیة کورفیورستی فریدریخ ویلگیلم (برندینبورگ) سه خیل ل. ک (سرخ، کبود و خاکستررنگ) بود.

در روسیه اوّل عصر 17 تیرانداز خفتانهای سرخ (با حمایل سفید) ، در نیمة 2-یوم عصر 17 خیفتانهای گوناگون‌رنگ، کلّه‌پوش ماهوت و موزه‌های گوناگون‌رنگ می‌پوشیدند؛ پالکها را از رنگ خیفتان، گریبان، تلپَک و موزه فرق می‌کردند. به مناسبت از طرف پیاتر 1 تشکیل کرده شدن ارمیة منتظم در ابتدای عصر 18 لباس یگانة حربی جاری گردید، مثلاً در قشونهای پیاده خیفتان کبودرنگ، در کولیریه-خیفتان سبز، کمزول سرخ و شیمهای کوتاه جوراب (در گوردیه-سرخ، در ارمیه-سبز) ، کفش، کلاه سه‌کنجة آرادادشده، تلپَکهای چرمین (در راته‌های پریودیری و باماب‌انداز) و غیره.

سال 1711 لباسهای یک‌خِلة متراسی مقرّر کرده شد: خیفتان خاکستررنگ (بعدتر سبز) ماهوت، شلوار کوتاه جورابهای کبود، کفش رشتة مسیندار، کولاه سیاه نمدین لپردار. سال 1718 لباسهای حربی کاری و تابستانه جاری شد. آفیتسیران فلات دست‌اوّل لباس مخصوص نظامی و داشتند. سال 1732 برای آنها خفتان کبودرنگ (از سال 1735-کبود پست) استرسورخ مقرّر کردند. سال 1763 برای پالکهای گوناگون پیاده‌قشون استفاده بردن پاگان رسم شد. آن را به کتف چپ می‌زدند. بعد آن برای بتلانهای مشکیتیاری و گریندیری عکسیلبنت جاری گردید. عصر 19 و اوّل عصر 20 در ارمیة روس عکسیلبنت را ژنرالها، جندرمها، ادیوتنتها استفاده می‌بردند. همین طور، با پیشرفت جمعیت و پرقوّت گردیدن اقتدار قوّه‌های مسلّح لباسهای زیبای زمانوی جاری کرده شدند.

سالهای جنگ بزرگ وطنی 1941-45 در قوّه‌های مسلّح شوعروی (1943) پاگان جاری گردید. حربیان موندیره رسمی ادانة دارای توگمه‌های یکقتارة راستگیریبان می‌پوشیدند. سال 1963 برای قشونهای بحری لباس مخصوص سیاه‌رنگ مقرّر نمودند. ه‌ا سال 1972 قوّه‌های مسلّح ساویتی به فارمة نو لباس حربی گذشتند؛ کیتیل فرانتی گیمنستیارکه را عوض کرد، برای سولداتها و سیرجنتها لباس رسمی-موندیرهای گریبان‌کشاد، که با کورته و گلستوک می‌پوتشند، شیم عیدانه و باطنکه مقرّر شد. رنگ یگانة عنعنوی روسی-رنگ بهر موجناک برای لباس حربی رسمی ادانة مرشلها، ژنرالها، آفیتسیران و پرپارشیکهای قشونهای خشکی‌گرد تصدیق گشت. رنگ لباس خذمتچیان حربی بلندرتبة اویتسیه و قشونهای دیسنته هوایی کبود است.