Илм

ХАЛКОЗИН, (аз юнони сhalcos — МИС), чилои мис, минералест аз синфи сулфидхо. Таркиби химиявиаш Сu2S; омехтахои Аg, баъзан Ге, Со, Ni, Аs дорад. Рангаш хокистарии сурбмонанд. Чилояш металли; мурт. Сахтиаш 2,5—3; зичиаш 5,5—5,8 г/ см3. Кувваи электрро нагз мегузаронад. Xалкозин маъдани мис мебошад.

ХАЛКОПИРИТ (аз юнони сhalcos — мис ва пириг), колчедани мис, минерал, сулфиди мис ва оханро гуянд; СиГеS; 34,57% мис, 30,54% охан ва 34,9% сулфур дорад. Омехтахояш: Аg, Zn, Аu, Аs, Sе, Sn. Одатаи дар шакли массахои кристалли ва заррахои калон вомехурад. Рангаш зарди биринчи. Чилояш металли. Сахтиаш 3—4, зичиаш 4,1 …

ХАЛЦЕДОН (аз номи шахри кадимии Халкедон — Сhalkedon дар сохили бахри Мармар), минерал, навъи нимшаффоф ва микрокристаллии кварц. Дар таркибаш омехтахоя Ге3+, А13+, то 1—1,5% об ва гайра дорад. Сохташ нахдор. Рангаш сафед, хокистари, бур, кабуд, сабз, зардча, сурхча ва гайра. Баъзан рах-рах, догдор ё накшдор мешавад. Xалседон минерали бисёр …

ХАБАРКАШИ, дидаву дониста дуруг гуфтан, дар хукуки чиноятии совети ба орган ё шахси мансабдорн он дидаву дониста расонидани маълумоти дуруг аз хусуси чинояте, ки дар хакикат вокеъ нашудааст ё худ дар бораи содири чиноят аз тарафи шахсе, ки онро содир накардааст. Хамаи гражданинхои снннашоп ба 16 расида барои дидаву дониста …

ХАБАР, яке аз сараъзохои чумла буда, аз тарафи гуянда тасдик ё инкор шудани амал, холат ё аломати мубгадоро ифода мекунад. Xабар ба мубтадо тобеъ буда, онро аз чихати замон, шахс, шумора ва сига муайян менамояд. Муносибати грамматикии хабар ба мубтадо ба тарзи зерин сурат мегирад. Xабар 1) амалеро мефахмонад, ки …

ХАЛОЪ, халаъ, хало (араби холи будан), тихи, дар фалсафаи классикии Арабу Ачам фазои холиро номанд; бори нахуст дар таркиби мафхумхои фалсафаи атикан Юнон шакл гирифта, сипас тавассути осори Арасту ба мухити фархангии Шарки Наздик ва Миёна нуфуз кардааст. Бар хилофи Левкипп ва Демокрит барин «мардумони хало», ки «олам андар хало …

ХАЙР ва ШАР, аз мафхуасхоп мухими фалсафаи амалии Шарк буда, дар таърихи афкори маънавии точикон накши равшане дорад: дар таълимоти зардуштия ва монавия мухимтарин категорияи ахлокист. Дар Авесто хамаи мавчудот ба ду кутби мукобил — олами хайру олами шар таксим шуда, рамзи олами хайр нур ва олами шар зулмат дониста …

X (хэ), харфи бисту союми алифбои хозираи точикист, ки аз алифбои руси гирифта шуда (1940), овози хамсадои бечаранги забончаги (акибизабонии чукур, увуляри)-и рогро ифода мекунад ва шакли навишти чопиаш Хх, дастнависаш х: мебошад. Харфи X аз х(«хи»)-и алифбои юнони омадааст. Дар алифбои арабиасоси точики (то 1930) Хе ном дошта, ба …

ФОСФАТХО намакхо ва эфирхои кислотаи фосфатро гуянд. Фосфатхо ду хел мешаванд: ортофосфатхо (намак ва эфирхои Н3РО4) ва Фосфатхои полимери (полифосфатхо, метофосфатхо ва ултрафосфатхо). Фосфатхо чун нуризхои фосфордор, воситахои шустушуи ва гайра истифода мешаванд. Эфирхои фосфатро чун пестисидхо, моеъхои модидани ва гайра ба кор мебаранд.

ФОСФАТХОИ ТАБИИ, синфи минералхо, намакхои кислотаи ортофосфат мебошанд. Кариб 180 минералро дар бар мегиранд. Фосфатхои табии нихоят гуногунранганд. Сахтии онхо аз 2 то 6,5; зичиашон 1,7—6 г/сма. Фосфатхои табии асосан дар кисми болоии кишри Замин — каъри бахру кулхо, дар хоку ботлокзор ва кишри фарсоиш пайдо мешаванд. Фосфатхои табии ашёби …