Пайвастхои аромати

Пайвастхои аромати (аз юнони aroma — хушбуй), п а й в а с т х ои мушкин, синфи пайвастхои органикии сиклие, ки хамаи атомхои онхо дар хосил кардани системаи ягонаи бо хамдигар алокаманд иштирок мекунанд; л-электронхои чунин система кабати электронии устувори сарбаста хосил мекунанд. Ба Пайвастхои аромати бензол (I, I а), нафталин (II), аптрасен (III), фенантрен (IV) ва гайра мансубанд:

Хосияти acocии Пайвастхои аромати дар он аст, ки онхо аслан бандхои соддаю каратии бо навбат такроршаванда (чунон ки дар формула нишон дода шудааст) надоранд. Дарозин хар як банда карбон—карбон дар бензол (1,4 А) ба кимати миёнаи дарозии банддои оддии (ординарна) карбон — карбоно (1,54 А) ва каратии (дучандаа) карбон — карбон (1,34 А) баробар аст. Бинобар ин бо формулам I а ифода- кардани сохти бензолро афзалтар медонанд. Пайвастхои аромати нисбат ба реаксияи пайвастшави ба реаксияи чойиваз- куни бештар майл доранд. Онхо дар зери таъсири реагентной электрофили атомхои гидрогени худро ба осони иваз карда метавонанд. Хамин тавр бо таъсири кислотаи нитрат аз бензол нитробензол хосил мекунанд: С_вН_в +. то, — C,HaNO, + ВД>

Пайвастхои аромати хеле устуворанд; бинобар ин хосил кардана онхо аз дигар моддахо душвор аст. Масалан, бензолро аз асети­лен дар 65(Р С бо иштироки ангишти чозиб ё дегидрогенонии сиклогексан (V) хосил кардан мумкин аст маълу­манд, ки кафасаашон факат аз атомхои карбон иборат аст; ба онхо ион- хои собити органики, масалан, катиони тропилий (VI), аниоли сиклопента- диенил (VII), пайвастхои биполярии азуленнусха (VIII) мисол мешаванд:

СИ

нс А \Ън I! + «I НС\ ‘СИ

НС—СИ

VI

сн-сн jch

Ч ⁴ –

VIII

Пайвастхои  аромати ахамияти калон доранд. Онхо дар синтези рангубор, моддахои дорувор ва тарканда, полимерхо ва гайра истифода мешаванд.