ПРУССИЯ, давлате, ки дар натичаи тачовузи харбии феодалони немис дар Европаи Маркази, Шарки ва Чанубу Шарки ба вучуд омада, такягохи реаксия ва милитаризми Германия буд; баъди дар Чанги дуюми чахони торумор карда шудани Германияи фашисти бархам хурд. Асри 12 Прусия дар заминаи курфюри (князи)-и Бранденбург ва Ордени тевтон ташкил ёфтааст. Баъди чанги сездахсолаи байни Ордени тевтоп ва Полша (1454—1466) як кисми мулкхои орден ба Полша баргардонида шуд. Соли 1618 давлати муттахидаи Бранденбургу Пруссия ташкил ёфт, ки он тобеи курфюрихои Бранденбург буд. Соли 1701 давлати Бранденбургу Пруссия ба шохии Пруссия табдил ёфт. Дар ахди Фридрихи II (1740—1786) кариб 2/3 хиссаи бючети харсолаи мамлакат ба эхтрёчоти харби сарф шуда, армияи Пруссия аз чихати шумора дар Европаи Гарби чои аввалро ишгол мекард. Тартиботи политсиявию бюрократии милитаристи чори гардида, ахоли барои акидахои озодихохи берахмона чазо дода мешуд. Пруссия бо максади васеъ намудани худуди худ борхо бо мамлакатхои хамсоя чангидааст. Дар рафти чанги зидди Австрия кисми зиёди Силезияро ба даст даровард. Пруссия дар чанги хафтсола (1756—1763) мехост, ки Саксония ва як кисми Курляндияро забт кунад, вале дар назди Грос-Бгерсдорф аз армияи Россия (1757) ва дар мухорибаи Кунерсдорф (1759) сахт шикаст хурд. Соли 1760 лашкари Россия пойтахти Пруссия Берлинро ишгол кард. Танхо ихтилофи байни ракибони асосии Прусия (Австрия, Россия, Франсия) ва баъди вафоти Елизавета Петровна (1761) ба сари тахти Россия омадани Пётри III (гертсоги Голштейнготтори) онро аз халокат начот дод. Пётри III бо Фридрихи II сулх ва иттифок баст. Дар асри 18 Пруссия хамрохи Россия ва Австрия Реч Посполитаро се маротиба таксим намуда, Познан, Варшава, Гданск, Торун ва нохияхои дигарро ба даст даровард. Дар давраи Револютсияи Кабири Франсия бо хамрохии Австрия, Иттифоки зиддифрансавии давлатхои Европаро ташкил кард. Соли 1806 ба Иттифоки 4-уми зидди- франсави дохил гардид. Дар мухорибаи назди Йен ва Ауэрштедт аз армияи Наполеон шикаст хурда, соли 1807 мувофики сулхи Тилзит кариб 1/2 худуди худро аз даст дод. Дар чангхо торумор шудани Пруссия аз фарсудагии системаи давлати ва крепостноию феодали шаходат дод. Ин вазъият хукуматро водор намуд, ки якчанд ислохот гузаронад. Дар Россия торумор шудани армияи Наполеон барои авч гирифтани муборизаи зидди Наполеон сабаб шуд. Мувофики сулхномаи Вена (1815) Пруссия ба 2/5 худуди Саксония, мулкхои сохили Рейн ва Вестфалия сохиб шуд.
Бахори 1848 дар Пруссия револютсияи буржуази-демократи cap шуд, ки максади он дар асоси демократи муттахид намудани мамлакат ва ба республикаи ягонаи демократи табдил додани Германия буд, вале ба ин доирахои хукмрони Пруссия монеъ шуданд. Бинобарон К. Маркс ва Ф. Энгелс хамчун тарафдори бархам дода шудани давлати Пруссия баромад карда, демократхои немисро барои химояи полякхо ва якчоя ба даст овардани озоди даъват намуданд. Револютсияи солхои 1848—1849 дар Германия ба итмом нарасид, мутлакият ва реаксия бархам нахурданд.
Пруссия солхои 1870—1971 ба мукобили Франсия чанг cap карда, вилояти Элзас ва Лотарингияи Шаркиро забт намуда, 5 млрд франк товони чанг гирифт. 18 январи 1871 империяи Германия ташкил ёфт, ки дар он Пруссия мавкеи хукмронро ишгол мекард; шохи Пруссия императори Германия шуд. Чангчуёни Пруссияю Германия дар саршавии Чанги якуми чахони роли калон бозиданд.
Дар рафти Револютсияи ноябри 1918 дар Германия сулолаи Гогентсоллернхо сарнагун карда шуд, вале хукмронии «монополияхо ва юнкерхо боки монд. Дар Чанги дуюми чахони (1939—1945) торуморшавии Германияи фашисти ба куввахои иртичой ва милитаризми он зарбаи сахт зад. Мувофики карори Конференсияи Потсдам (1945) ба Иттифоки Совети шахри Кёнигсберг (хозира шахри Калининград) бо районхои атрофи он гузашт, ба Полша заминхои тарафи шаркии дарёи Одер ва Нейсеи Гарби баргардонида шуданд. Солхои 1945—1946 дар территорияхое, ки ба минтакаи ишголии совети дохил мешуданд, дигаргунихои сотсиалию иктисоди ба амал бароварда шуданд. Ислохоти аграри ва милликунонии корхонахои саноати юнкерон ва монополистонро аз хаёти иктисоди ва сиёсии Германия дур кард. 25 феврали 1947 Совети назорат дар бораи бархам дода шудани давлати Пруссия конун кабул намуд.