Назарияи сохти химияви, назарияест дар бораи сохти пайваст- хои органики, тартиби чойгиршавии атомхо ва бандхои химияви дар молекула, таъсири (мутакобили атомхо, инчунин алокаи сохт ва хосияти фи- зикию химиявии моддахо.
Принсипхои асосии Назарияи сохти химиявиро аввалин маротиба (1861) А. М. Бутлеров баён кардааст. Ба кашф шудани Назарияи сохти химия мафхумхои атому молекула (I860), чорвалента будани карбон, ки аз тарафи Ф. А. Кеокуле ва А. С. Купер гуфта шуда буд (1857— 1858) асос гардид. Нуктахои асосии Назарияи сохти химияви чунинанд: а) дар молекулахои моддахои органики атомхо ба тартиби муайян дар асоси валенташон ба хам пайваст мешаванд, ки ин сохти химиявии молекуларо муайян менамояд; б) хосияти физики ва химиявии пайвастхои органики хам ба табиату адади атомхои ба таркиби онхо дохилшаванда ва хам ба сохти химиявии молекула вобаста аст; в) барои хар як формулаи эмпири адади муайяни аз чихати назарияви имконпазири формулаи структури (изомерхо) тартиб додан мумкии аст; г) хар як пайвасти органики як формулаи сохти химияви дорад, ки он дар бораи хосиятхои пайвасти мазкур маълумот медихад; д) дар молекулахо таъсири мутакобили атомхо (чи атомхои ба хам пайваст ва чи атомхои аз хам чудо) мавчуд аст. Назарияи сохти химияви барои фахмидани ходисаи изомерия, ки дар он давра барои химия мафхум буд, имкон дод. Пешгуии Бутлеров (1863) оид ба имконпазирии муайян намудани чойгиршавии фазоии атомхо дар молекула исбот гашт. Соли 1874 Я. Вант-Гофф ва новобаста аз у химики франсави Ж. Лё Бел гояи ориентасия и аники фазои доштан ва ба куллахои тетраэдр кашида шудани чор валенти карбонро, ки атоми он дар марказ вокеъ гаштааст, баён карданд. Минбаъд ин фикр асоси нави химияи органики — стереохимия гардид ва барои фахмидани изомерияи геометри, оптики, таутомерия имкон дод. Бутлеров дурустии назарияи худро дар зимни синтез кардани як катор моддахои органики исбот намуд. Назарияи сохти химияви дар синтези пайвастхои органики ва тартиб додани сохти моддахои маълум кудрати баланди пешгуи кардан дошт. Бинобар ин хам Назарияи сохти химияви дар тараккиёти пуравчи илми химия, аз чумла химияи органикии синтези ва саноати химияви мавкеъ пайдо кард. Гояхои асосии Назарияи сохти химияви хангоми бо усулхои химияви, физики ва математики омухтани пайвастхои органики исбот гаштанд. Дар Назарияи сохти химияви таълимоти таъсири мутакбоили атомхо дар молекулаи пайвастхои органики ахамияти мухим дорад. Назарияи Бутлеров ба номенклатура ва системабандии пайвастхои органики асос шуд; истифодаи формулаи структурии он хам барои муайян кардани роххои синтези моддахои нав ва хам дар тартиб додани сохти пайвастхои мураккаб (аз чумла табии) ёри мерасонад.
Ад.: Бутлеров А. М., Соч., г. 1—3, М., 1953—1958; Марковников В. В., Избр. тр., М., 1955; Столетие теории химического строения, Сб. статей. М., 1961; Жданов Ю. А., Теория строения органических соединений, М., 1971; Татевс к и й В. М., Классическая теория стремления молекул и квантовая механика, М., 1973.