Назарияи омилхо таълимотхои сотсиологиест, ки тагйири вазъияти чамъиятро аз таъсири ягон ходиса (омили ягонаи ин тагйиротхо) медонад.
Дар таърихи афкори ичтимои я чанд кушишхо чунин тарзи таъбири механизми инкишофи чамъият маълум аст. Шаклхои географа, демографа, психологи ва дигар навъхои детерминизм аз кабили онхост. Вале ин гуна кушишхо хамеша вазъиятеро ба миён меовард, ки ходисаи ба сифати омил истифодашаванда, пеш аз сабаб шудан, натича будааст. Дар охири асри 19 — ибтидои асри 20 як катор сотсиологхои буржуази (М. Вебер, М. М. Ковалевский) марксизмро беасос хамчун назарияи якомила ба калам дода (детерманизми актисоди), таълимоти ба ном омилхои бисёрро ба он мукобил мегузоранд. Мувофики акидаи онхо инкишофи чамъиятро таъсири баробари омилхои иктисоди, демографи, дини, психолога ва гайра муайян менамояд. Дар асл чунин акида боиси эклектика, ба таври механики пайвастани омилхои мухталиф мегардад.
К. Маркс, Ф. Энгелс ва В. И. Ленин кушиши вулгаризатсияи марксизм, камчун детерминизма иктисоди таъбир намудани онро рад карданд. Марксизм чамъиятро чун системаи тараккикунанда дониста, макоми халкунандаи тарзи истехсолотро кайд мекунад. Ниг. низ Форматсияи чамъиятию иктисоди.