Теги: Мантиқ

ХАТОҲОИ МАНТИҚӢ, дар ҷараёни фикр аз рӯи беэҳтиётӣ ва беғаразона вайрон кардани қоидаю қонунҳои мантиқро гӯянд. Онҳо ба 3 гурӯҳ тақсим мешаванд: 1) ҳангоми хулосабарорӣ, агар қазияи исбот тағйир ёбад, ба ҷои қазияи исботшаванда қазияи дигар собит мешавад. Чунин шакли хатои мантиқиро маъмулан дар лаҳзаҳои ғайриимкон будани исботи тезиси пешниҳодшуда …

ТРАНЗИТИВӢ (аз лотинӣ trasitivus — гузариш), яке аз хосиятҳои нисбати мантиқии бузургиҳоро гӯянд. Агар аз нисбат а * b ва b * с нисбат а*с барояд, он гоҳ нисбати а*b-ро Транзитивӣ меноманд. Масалан, нисбати баробарӣ (а = b) тралзитивист, зеро аз а = b ва b = с баробарии а …

ТАЪРИФ (арабӣ — шиносо кардан), як ямали мантиқист барои ошкор намудани мазмуни мафҳум. Таъриф дар назарияҳои илмӣ ҳамчун ихтисори тасвири мураккаб ва муҳокимаҳо қимати истилоҳҳо ифодаҳо ва рамзҳои назариро ошкор менамояд. Таъриф ҷамъбасти донишест оид ба предметҳо. Дар таъриф мафҳуми ба предмети муайяншаванда мувофиқро таърифшаванда ва мафҳуме, ки тавассути он …

ТАСНИФ (арабӣ — ба навъҳо ҷудо кардан), системаи мутааллиқ ба мафҳумҳо (гурӯҳи объектҳо)-и ягон соҳаи дониш ва фаъолияти инсонро гӯянд, ки барои барқарор намудани робитаи мафҳумҳо ва гурӯҳи объектҳо истифода мешавад. Таснифи илмӣ система қонунҳоеро ифода мекунад, ки ба соҳаи воқеияти мунъакисшуда хос аст. Дар мантиқ ду навъи тасниф сунъӣ …

ТАЗОДДИ МАНТИҚӢ, хатои мантиқиест, ки дар натиҷаи вайрон шудани қонуни зиддият ба амал меояд. Агар ашёву падидаҳои олами объективӣ дуруст инъикос шаванд, тафаккур мунтазам ва безиддият ҷараён мегирад. Мунтазамӣ хосияти зотии тафаккури дуруст мебошад. Мувофиқи қонуни зиддият ду ҳукми муқобил, ки оид ба як предмет дар як нисбат гуфта шудаанд, …

ТАВТОЛОГИЯ дар мантиқ, як навъ хатоеро гӯянд, ки як маънӣ бо чанд калимаи ҳаммаъно ифода мешавад. Масалан: «Одами диндор шахсест, ки эътиқоди динӣ дорад». Ин қабил иштибоҳ дар забони гуфтугӯӣ (ба мисли «гӯшти лаҳм», «равғани равғанин») бисёр мушоҳида мешавад. Дар мантиқи математикӣ формулаи айнан ҳақро Тавтология меномаяд, ки вай барои …

РАДДИЯИ МАНТИҚ Ӣ , асоснок ё мӯҳтавии исбот, дурӯғ будани ҳукм (ҷумла), хулосабарори (муҳокима), инчунин маҷмӯи фарзияҳо ва хулосабарориҳоеро гӯянд, ки назарияи илмӣ ё як қисми онро ташкил мекунанд. Нисбат ба як ё чанд фор­мула (ҳамчун далел ва хулосаҳои шаклӣ) ва системаи формулаҳо (ки хосияти аксиомаҳои мантиқӣ доранд) истифода мешавад. …

ПУРРАГӢ, дар м а н т и қ хосияти назарияи илмиеро гӯянд, ки дар он воситаҳои ифодавӣ ё дедуктивӣ барои баёни мақсади муайян кофӣ бошад. Пуррагӣ дар системаи мантиқӣ барои ғалат истифода нашудани маънои калима (семантиқа) ҳангоми таъбиру таъвил (интерпрета­тсия) ба кор бурда мешавад. Систе­маи мантиқӣ ҳамои вақт пурра ҳисобида …

ПОСТПОЗИТИВИЗМ (аз лотинӣ Post — пас, баъд ва позитивизм), равияест дар соҳаи методология ва мантиқи илми муосир, ки зимни боздиди интиқодии фалсафаи позитивистии солҳои 60 асри мо ташаккул ёфтааст. Намояндагони он Т. Кун, М. Поляни, П. Ачинштейн, П. Фейерабенд, С. Тулмин, X. Патнэм бар хилофи позитивистони мантиқӣ, ки донишҳои инсонро …

ҚИЁС (ар. — муқоиса, андоза гирифтан миёни ду чиз), силлогизм, шакли дедуктивии хулосабарориро гуянд, ки аз ду муқаддима як хулосаи мантиқӣ бароварда мешавад. Мас., Ҳамаи филизот қувваи электрро мегузаронанд, Мис филиз аст. Пас, мис қувваи электрро мегузаронад. Қ. дар осори Арасту ва дигар намояндагони мактабҳои гуногун (машшоъ, равоқиён ва ғ.)-и …