САНОАТИ САБУК

САНОАТИ САБУК, маҷмӯи соҳаҳои махсусгардонидаи саноат, ки аз навъҳои гуногуни ашёи хом маснуоти истеъмоли умумӣ истеҳсол мекулад. Саноати сабуки Иттифоқи Республикаҳои Советии Сотсиалистӣ Союз Советских Сотсиалистических Республик СССР дар истеҳсоли маҳсулоти ҷамъиятӣ мавқеи муҳим дорад. Бофандагӣ, дӯзандагӣ, чарму мӯимна ва пойафзол соҳаҳои асосии Саноати сабук мебошанд. Маҳсулоти Саноати сабук дар саноати мебел, авиатсия, автомобил, хӯрокворӣ ва дигар соҳаҳои саноат, хоҷагии қишлоқ, нақлиёт, тандурустӣ низ истифода мешавад. Саноати сабук ҳамчун соҳаи саноати калони фабрикӣ дар нимаи дуюми асри 18 ба вуҷуд омад.

Корхонаҳои аввалини Саноати сабук дар Россия асри 17 сохта шуданд. Аввали асри 18 бо ёрии давлат мануфактураҳои моҳуту ка- топ ва ғайра таъсис ёфтанд, ки асосан супориши давлатиро иҷро мекарданд. Дар нимаи дуюми асри 19 аксар соҳаҳои Саноати сабук босуръат тараққП кар- данд. Иорасоми ашьёи хом ва қафо- монпп мошопсозн тараққии Саноати сабук ро бозмсдошт. Россия тақр. ипсфи ашьбп хом оа ҳамаи таҷҳизотро аз дигар мамлакатҳо мсгприфт. Дар ҳа- ма соҳаҳои Саноати сабук корро дпстй оа ҷо мсоварданд. Дар патиҷаи Ҷанги яку- ми ҷаҳонн (1914—1918), Ҷанги граж- данй па интсрвспцпяи ҳарбй (1918—1920) истеҳсолп умумин маҳсулотн Саноати сабук и Иттифоқи Республикаҳои Советии Сотсиалистӣ Союз Советских Сотсиалистических Республик СССР хелс кам шуд. Дар дав- ран барқароркунӣ (1921—1925) азнав- созии сапоатп пойафзол,, дӯзапдагӣ, трпкотаж, дар Оснёп Мибна па За- кавкаэня сапоатн пиллакашӣ, абрс- шим ва г. сар шуд. Корхонаҳои па- вн матоъҳоп пахтагин, моҳуту кам- вол, шоҳибофн, ппллакашӣ, трикота- жн, дӯзандагӣ, пойафзол сохта шу- дапд. С. 1928 Саноати сабуки Иттифоқи Республикаҳои Советии Сотсиалистӣ Союз Советских Сотсиалистических Республик СССР назар ба соли 1913 бештар маҳсулот баровард.
Солҳои панҷсолаҳои пеш аз ҷанг (1929—1940) дар Тошкенту Барнаул комбинатҳои матои пахтагин, дар Смоленск, Орш ва Вологда комбинатҳои матои катонӣ, дар Киев, Семипалатинск ва Монино (вилояти Москва) комбинатҳои пашм, инчунин фабрикаҳои пойаф- зол, заводҳои чарм ва чарми сунъӣ сохта шуданд. Саноати чарчинворнӣ низ равнақ ёфт.
Дар солҳои Ҷанги Бузурги Ватанӣ (1941—1945) фашистони немис бисёр корхонаҳои Саноати сабукро аз кор бароварда, ба он зарари калон расонданд. Вале дар шароити вазнини ҷанг ҳам Саноати сабук Армияи Советиро бо сару либос, пойафзол ва ғайра пурра таъмин кард. Дар панҷсолаи 4-ум (1946—1950) Саноати сабук ба зудӣ барқарор гардид ва тараққӣ кард. Соли 1950 ҳаҷми маҳсулоти Саноати сабук назар ба соли 1940 12% афзуд; дараҷаи техникии бисёр корхонаҳо дар натиҷаи механиконӣ ва автоматонии истеҳсолот хеле баланд шуд.
Вусъати мусобиқаи сотсиалистӣ ба пешрафти Саноати сабук мусоидат кард. Солҳои баъдиҷангӣ дар Камишин, Энгельс, Херсон, Барнаул (комбинати 2- юм), Душанбе (навбати 2-юми комбинат) корхонаҳои калони саноати матоъҳои пахтагин, дар Минск, Крас- нодар, Иваново, Свердловск корхонаҳои саноати пашм, дар Красноярск, Калинин, Ленинобод саноати абрешим ва дар бисёр шаҳрҳои мамлакат корхонаҳои гуногуни Саноати сабук таъсис ёфтанд. Бисёр Корхонаҳои мавҷуда бо таҷҳизоти сермаҳсул ҷиҳозонида шуданд. Истеҳсоли маҳсулоти Саноати сабуки Иттифоқи Республикаҳои Советии Сотсиалистӣ Союз Советских Сотсиалистических Республик СССР сол то сол меафзояд. (нигаред ҷадвали 1).
Инкишофи истеҳсоли маҳсулоти Саноати сабук ба афзоиши истеҳсоли ашёи хом — пахта, пашм, пояи зағир, пӯст, нахҳои химиявӣ вобаста аст. Соли 1980 давлат аз колхозу совхозҳо 9,96 миллион тонна пахта, 291 ҳазор тонна нахи зағир, 461 ҳазор тонна пашм харид. Дар тараққии минбаъдаи Саноати сабук ба масъалаи баланд бардоштани сифат, гуногунии хелҳои маҳсулот, ба роҳ мондани истеҳсоли навъҳои нав ва зиёд намудани истеҳсоли маҳсулоти сермасрифи аҳолӣ диққати махсус дода мешавад. Дар Иттифоқи Республикаҳои Советии Сотсиалистӣ Союз Советских Сотсиалистических Республик СССР барои тайёр кардани мутахассисон-технологҳо ва рассомони Саноати сабук мактабҳои олӣ ва миёнаи махсус мавҷуданд. Коргарон дар мактабҳои фабрикаю заводҳо, омӯзишгоҳҳои касбҳои техникӣ, курсҳо ва ғайра таълим мегиранд. Ба Саноати сабук и мамлакат 34 институти илмӣ ва 10 институти лониҳакашӣ хизмат мерасонанд (1971).
Кори ин корхонаҳо дастӣ ба ҷо оварда мешуд. Дар солҳои Ҳокимияти Совстӣ Саноати сабуки республика рӯ ба тараққӣ ниҳод. Корхонаҳои пахтатозакунӣ ва дӯконҳои ҳунармандиӣ мавҷуда васеъ карда шуданд, заводҳои нав бино ёфтанд. Солҳои 1928— 1929-ум 8 заводи пахтатозакунӣ буд, ки онҳо дар ин солҳо 21,6 ҳазор тонна пах- таро тоза карданд. Соли 1913 дар ҳудуди Тоҷикистон ҳамагӣ 1 ҳазор тонна нахи пахта истеҳсол шудааст, соли 1928 бошад, истеҳсоли он ба 4,5 ҳазор тонна расид. Соли 1932 комбинатҳои абрешими Душанбе (ба номи Надежда Константиновна Крупская), Ленинобод, Ф-кан дӯзандагпи, Душан- бе (с. 1933, ҳозира Иттиҳодияи истеҳсолии «50-солагии Иттифоқи Республикаҳои Советии Сотсиалистӣ Союз Советских Сотсиалистических Республик СССР») ба кор даромаданд. Дар панҷсолаҳои минбаъда корхонаҳои наву калони Саноати сабук Комбинати қолинбофии ‘Байрақи (Сурхи Меҳнатдори Қайроққум, Иттиҳодияи истеҳсолии матоъҳои пахтагин ва Иттиҳодияи истеҳсолии чарму пойафзоли Душанбе, 3аводи пахтатозакунии Хуҷанд, иттиҳодияҳои пахтатозакӯнии Турсунзода, Қӯрғонтеппа, Кӯлоб ва дигар сохта, ба истифода дода шуданд. Ин корхонаҳо бо таҷҳизоту дастгоҳҳои сермаҳсули ҳозиразамон кор мекунанд. Танҳо як Заводи пахтатозакунии Хуҷанд 1/4 ҳиссаи нахи пахтаи республикаро истеҳсол мекунад, Иттиҳодияи матоъҳои пахтагини Душанбе бошад, соле зиёда аз 100 миллион метр матоъ мебарорад. Саноати сабуки Республикаи Советии Сотсиалистии Тоҷикистон иттиҳодияи истеҳсолӣ ва корхонаҳои 6 соҳаро дар бар мегирад (1977).
Дар натиҷаи афзоиши маблағгузорӣ, механиконӣ ва автоматонии меҳнат Саноати сабуки республика босуръат зуд. Соли 1979-ум 184 номгӯи маҳсулоти Саноати сабук сазовори Нишони давлатии сифат гардид.
Адабиёт: Очерки экономики текстильной промышленности Союза Советских Социалистических Республик СССР, Москва—Ленинград. 1946; КисляковБ. И., Легкая индустрия за 50 лет, Москва, 1967; Из истории индустриализации Таджикской Советской Социалистической Республики, Душанбе„ 1972; Советский Таджикистан за 50 лет, Душанбе 1975; Народное хозяйство Таджикской Советской Социалистической Республики в 1978 года, Душанбе, 1980; Народное хозяйство Союза Советских Социалистических Республик СССР в 1980 году, Москва, 1981.
В. Асоматов, С. Комилов.