ПРОСЕССИ ТАСОДУФӢ

ПРОСЕССИ ТАСОДУФӢ (про с есси эҳтимолӣ ё стохастӣ), просесси бо мурури замон тағйир ёфтани ҳолати ягон систе­маро гӯянд, ки вобаста ба иттифоқе ба тарзҳои гуногун ҷараён мегирад ва барояш эҳтимоли ин ё он ҷараён муқаррар шудааст. Ҳаракати броунӣ, ҷараёни турбулентии газу моеот, ҷараёнпи электрӣ ҳангоми дар занҷир воқеъ будани флуктуатсияҳои бетартиби шиддат ва қувваи ҷараён (ба истилоҳ шавқунҳо), паҳноиши радиомавҷҳо ҳангоми ногаҳон қатъ гардидани (ба истилоҳ федингҳо) радиосигналҳо, ки дар натиҷаи ҳаракати ҳаво ё ягон халали дигар ба вуҷуд меояд, мисолҳои просесси тасодуфианд. Бисёр просессҳои истеҳсолӣ, геофизикӣ, физиологӣ ва иқтисодӣ низ аз ҷумлаи просессҳои тасодуфианд.

Банои дар тадқиқи Просесси тасодуфӣ истифо­да бурдаии методҳои математикӣ бояд фарз намуд, ки ҳолати лаҳзавии система ба таври схемавӣ чун нуқтаи фазоӣ фазавӣ (фазоӣ хо­латҳо) — R ифода ёфтааст.

Назарияи математикии Просесси тасодуфӣ (ҳамчунин функсияҳои бештар умумӣ — функсияҳои тасодуфии аргументҳояшон дилхоҳ) яке аз соҳаи муҳими назарияи эҳтимолият мебошад. Просесси тасодуфӣ — просессест, ки дар он t дискретӣ тагйир меёбаду сис­тема танҳо вазъиятҳои гуногуни охирнокро соҳиб мешавад. Инро бо­ри аввал математики рус А. А. Мар­ков (калонӣ) тадқиқ карда буд. Назарияи Просесси тасодуфии ба вақти бефосила тағйирёбанда вобастаро математикони советӣ Б. Б. Слутский, А. Н. Колмогоров ва А. Я. Хинчин, математикони америкоӣ Н. Винер, В. Феллер ва Ҷ. Дуба, математики франсавӣ П. Леви ва математики швед X. Крамер ва дигартадқиқ ва инкишоф додаанд. Просесси Мар­ков, просессҳои тасодуфии статсио­нарӣ, ҳамчунин як зумра зерсинфҳо ва мавридҳои умумиятёфтаи ду синфи зикршуда (занҷири Марков, просессҳои шоха-шоха ва ғайра) аз на­били он синфҳои Просесси тасодуфиаид, ки беш­тар тадқиқ шудаанд.

Ад.: Розанов Ю. А.. Случайные просессы, М., 1971; Гихман Н. И.. Скороход А. В., Теория случайных просессов, в 2-х томах, М., 1971—73.

М. Мӯминов.